Home

Internal

International

Kontakt

de|en|pl

50 krajów – 116 biur – około 6000 pracowników – 1 firma |

Na świecie

Nasz strona wykorzystuje pliki cookies w celu personalizacji oferty wysyłanej do klientów oraz analizy zachowania użytkowników, tak aby dostarczać usługi na najwyższym poziomie. Korzystając ze strony wyrażają Państwo zgodę na przetwarzanie danych. Dalsze informacje można znaleźć w polityce prywatności.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie – szanse i pułapki

Wojciech Śliz

28 kwietnia 2025

Przewłaszczenie na zabezpieczenie to jeden z rodzajów zabezpieczenia spłaty wierzytelności. Jest często wykorzystywane przez banki jako zabezpieczenie kredytu, a także nierzadko używane w obrocie poza bankowym przy udzielaniu pożyczek. Realizacja uprawnień wierzyciela nie zawsze jednak przebiega bezproblemowo, czego przyczyny mogą tkwić w niedopracowanych postanowieniach umowy.

W tym artkule pomagamy zrozumieć istotę przewłaszczenia, jak również wskazujemy, jak w praktyce zarówno dłużnik, jak i wierzyciel powinni zabezpieczyć swoje interesy przy zawieraniu umowy o przewłaszczenie na zabezpieczenie.

SPIS TREŚCI

Przewłaszczenie na zabezpieczenie – na czym polega?
Przedmiot przewłaszczenia
Powrót przedmiotu przewłaszczenia w przypadku spełnienia świadczenia – dwa podejścia
Możliwe sposoby zaspokojenia wierzyciela
Najczęściej pojawiające się kontrowersje wynikające z umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie
Zaufaj ekspertom

Przewłaszczenie na zabezpieczenie – na czym polega?

W polskim prawie brakuje kompleksowej regulacji dotyczącej przewłaszczenia na zabezpieczenie. W konsekwencji funkcjonuje ono jako umowa nienazwana i dopuszczalna na zasadzie swobody umów¹ zarówno w odniesieniu do rzeczy ruchomych, jak i nieruchomości. Istnieją jednakże ograniczenia co do możliwości przenoszenia własności lokali mieszkalnych przez osoby fizyczne.

Istotą przewłaszczenia jest przeniesienie przez przewłaszczającego prawa własności rzeczy na wierzyciela w celu zabezpieczenia roszczeń wierzyciela wynikających z pierwotnej umowy (np. pożyczki czy kredytu). Przewłaszczającym może być zarówno sam dłużnik z umowy pożyczki, jak i osoba trzecia (która niejako daje swoją własność do dyspozycji dłużnika, aby to na tej własności wierzyciel mógł się zabezpieczyć).

Przy wykorzystaniu tej instytucji wierzyciel już od samego początku posiada prawo własności rzeczy, które jednak jest ograniczone na podstawie samej umowy przewłaszczenia poprzez zobowiązanie wierzyciela do wykonywania prawa własności jedynie w zakresie wynikającym z celu umowy przewłaszczenia, jakim jest zabezpieczenie spłaty wierzytelności. Niemniej jednak w stosunku do osób trzecich to wierzyciel występuje jako właściciel rzeczy.

Przedmiot przewłaszczenia

Początkowo w polskim prawie dopuszczano wyłącznie przewłaszczenie na zabezpieczenie rzeczy ruchomych (np. samochodów, maszyn produkcyjnych), lecz orzecznictwo sądowe w latach 90. zaakceptowało także możliwość przewłaszczania nieruchomości. Spotyka się także często umowy przewłaszczenia, których przedmiotem jest zbiór rzeczy o zmiennym składzie, z uwagi na atrakcyjność takiego rozwiązania dla przedsiębiorcy, który nadal może prowadzić działalność z użyciem tych rzeczy.

Przeniesienie prawa własności rzeczy ruchomej

W przypadku rzeczy ruchomych oznaczonych co do gatunku (przykładowo: kilogram cukru) w celu skutecznego przeniesienia prawa własności konieczne jest ich zindywidualizowanie, na przykład poprzez odpowiednie oznakowanie lub przechowywanie w określonym pomieszczeniu.

Przewłaszczenie na zabezpieczenie nieruchomości

W przypadku nieruchomości, aby doszło do skutecznego przewłaszczenia na zabezpieczenie, konieczne jest dochowanie formy aktu notarialnego, jako że jest to umowa przenosząca własność. Po zawarciu takiej umowy zaleca się, aby wierzyciel został ujawniony w księdze wieczystej jako nowy właściciel tej nieruchomości.

Zbiór rzeczy o zmiennym składzie

Na wierzyciela, w celu zabezpieczenia, może zostać przeniesione prawo własności rzeczy wykorzystywanych przez przedsiębiorcę w prowadzeniu działalności gospodarczej (np. wszystkie towary posiadane w magazynie albo zestaw maszyn produkcyjnych). Wówczas w umowie przewłaszczenia na zabezpieczenie strony wprowadzają upoważnienie dla dłużnika do sprzedaży w ramach toku zwykłej działalności rzeczy wchodzących w skład tego zbioru i zastępowania ich innymi. Niewątpliwym atutem takiego rozwiązania jest możliwość kontynuowania działalności przez przewłaszczającego z użyciem towarów stanowiących przedmiot tej umowy.

Powrót przedmiotu przewłaszczenia w przypadku spełnienia świadczenia – dwa podejścia

Jak już zostało wspomniane, celem przewłaszczenia na zabezpieczenie nie jest definitywne przeniesienie własności rzeczy na wierzyciela, lecz zabezpieczenie jego wierzytelności. Dlatego umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie musi zawierać postanowienia dotyczące sposobu powrotu prawa własności na przewłaszczającego w przypadku spełnienia świadczenia przez dłużnika. W tym zakresie w obrocie najczęściej występują dwie konstrukcje.

Pierwszy sposób

W przypadku pierwszej konstrukcji przewłaszczający przenosi własność rzeczy na wierzyciela w sposób bezwarunkowy, podczas gdy wierzyciel jednocześnie zobowiązuje się do powrotnego przeniesienia własności pod warunkiem rozwiązującym spełnienia świadczenia. W takim przypadku strony wyłączają skutek rozporządzający i do skutecznego przejścia prawa własności konieczne jest zawarcie odrębnej umowy o skutku rzeczowym w wykonaniu tego zobowiązania.

Przykład postanowienia umownego:

„Niniejszym X oświadcza, że przenosi na rzecz Y prawo własności samochodu marki Z. Jednocześnie Y oświadcza, że zobowiązuje się do przeniesienia własności samochodu na X pod warunkiem spłaty przez niego w całości pożyczki”.

Drugi sposób

Natomiast druga z dopuszczalnych konstrukcji zakłada, że przeniesienie prawa własności na wierzyciela następuje pod warunkiem rozwiązującym spełnienie świadczenia przez dłużnika. W takim przypadku prawo własności wróci do przewłaszczającego w sposób automatyczny po spłacie wierzytelności przez dłużnika.

Przykład postanowienia umownego:

„Niniejszym X oświadcza, że przenosi na rzecz Y prawo własności samochodu marki Z. W przypadku prawidłowej spłaty pożyczki przez X przeniesienie własności traci moc”.

W przypadku nieruchomości możliwe jest wyłącznie pierwsza konstrukcja wobec zakazu przenoszenia własności nieruchomości pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu wynikającego z art. 157 §1 Kodeksu cywilnego.

Możliwe sposoby zaspokojenia wierzyciela

W przypadku, gdy dłużnik nie spełni świadczenia w terminie (np. gdy przestanie płacić raty kredytu lub pożyczki na czas), wierzyciel ma prawo podjąć działania mające na celu zaspokojenie swojego roszczenia, które zostało zabezpieczone poprzez zawarcie umowy przewłaszczenia. Jako już zostało wspomniane, przewłaszczenie nie posiada kompleksowej regulacji w polskim prawie, wobec czego brakuje także regulacji wprost dotyczących sposobu zaspokojenia wierzyciela. W szczególności w przypadku przewłaszczenia brakuje – analogicznej jak w przypadku zastawu czy hipoteki – regulacji, że zaspokojenie wierzyciela następuje w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego².

Ten brak jakiegokolwiek uregulowania z jednej strony jest często podkreślany jako atut tego sposobu zabezpieczenia wierzytelności, ponieważ pozwala wierzycielowi na podjęcie szybszych i mniej sformalizowanych czynności mających na celu osiągnięcie zaspokojenia, lecz z drugiej strony często prowadzi do sporów sądowych.

Niemniej jednak w orzecznictwie sądowym dominuje pogląd³, że jeśli w umowie przewłaszczenia doszło do uregulowania sposobu zaspokojenia wierzyciela, to wierzyciel ma obowiązek się do nich stosować, lecz jeśli w umowie brakuje postanowień na ten temat, to może zaspokoić się w każdy sposób, który nie jest sprzeczny z treścią stosunku prawnego, umową lub zasadami współżycia społecznego.

Najczęściej występujące w obrocie sposoby zaspokojenia wierzyciela to:

sprzedaż rzeczy przewłaszczonej,
zatrzymanie jej przez wierzyciela z zarachowaniem jej wartości na poczet wymagalnego długu,
oddanie jej osobie trzeciej do korzystania pod tytułem odpłatnym.

Najczęściej pojawiające się kontrowersje wynikające z umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie

Pomimo swojej atrakcyjności wynikającej z braku kompleksowego uregulowania w prawie cywilnym umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie niesie za sobą także wiele zagrożeń i może być przyczyną wielu sporów pomiędzy przewłaszczającym a wierzycielem.

Najczęściej występującymi problemami są:

Ryzyko wynikające z wybranej konstrukcji umowy. W przypadku konstrukcji przewidującej bezwarunkowe przeniesienie własności z warunkowym zobowiązaniem wierzyciela do powrotnego przeniesienia własności może dojść do sytuacji, w której wierzyciel pomimo spełnienia świadczenia przez dłużnika odmówi zawarcia umowy rzeczowej w wykonaniu istniejącego zobowiązania, ponieważ na przykład będzie twierdzić, że świadczenie nie zostało w całości spełnione przez dłużnika. W takim przypadku przewłaszczającemu pozostanie jedynie wystąpienie do sądu z powództwem o zobowiązanie wierzyciela do zawarcia umowy.
W przypadku zastosowania drugiej konstrukcji (tj. przeniesienia własności pod warunkiem rozwiązującym) w przypadku sporu co do tego, czy świadczenie zostało spełnione w całości – powstanie stan niepewności co do tego, czy doszło do spełnienia się warunku, a więc w konsekwencji do sporu o to, kto jest aktualnie właścicielem rzeczy.
Problematyka związana z pozostawieniem rzeczy we władaniu przewłaszczającego. Przewłaszczający może nadal korzystać z rzeczy, pomimo że prawo własności formalnie przysługiwać będzie wierzycielowi. Jednak w sytuacji, w której dojdzie do niewykonania zobowiązania przez dłużnika, wierzyciel, aby uzyskać zaspokojenie, będzie musiał wejść w fizyczne posiadanie rzeczy. W takim przypadku możliwe, że przewłaszczający odmówi, a wierzycielowi pozostanie jedynie skierowanie do sądu roszczenia windykacyjnego na podstawie art. 222 Kodeksu cywilnego.
Problematyka związana z bardzo poważnym zagrożeniem dotyczącym definitywnej utraty prawa własności rzeczy, w sytuacji gdy dłużnik opóźni się z zapłatą nawet jednej raty kredytu. W takim przypadku powstanie stan niewykonania zobowiązania uprawniający wierzyciela do podjęcia działań zmierzających do uzyskania zaspokojenia, co spowoduje definitywną utratę rzeczy przez dłużnika.

W kontekście potencjalnych sporów pomiędzy stronami trzeba także zwrócić uwagę na kwestię rozliczenia stron takiej umowy po zaspokojeniu się wierzyciela. Należy pamiętać, że celem przewłaszczenia jest zabezpieczenie spłaty wierzytelności, a nie uzyskanie przez wierzyciela dodatkowego dochodu. Dlatego w orzecznictwie Sądu Najwyższego⁴ podkreśla się, że w sytuacji, gdy wartość przedmiotu przewłaszczenia była wyższa niż wysokość zabezpieczonej wierzytelności, to wierzyciel jest zobowiązany do zwrotu dłużnikowi nadwyżki w sytuacji, gdy przejmuje w celu zaspokojenia rzecz na własność. Inaczej byłby wobec dłużnika bezpodstawnie wzbogacony.

Aby uniknąć ewentualnych sporów w umowie przewłaszczenia na zabezpieczenie, powinno się szczegółowo uregulować sposób zaspokojenia wierzyciela. Bez takich postanowień – zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego³ – wierzyciel będzie mógł się zaspokoić w wybrany przez siebie sposób. Postulat uregulowania tego w umowie jest o istotny, ponieważ pozwoli zapobiec sytuacji, w której wierzyciel np. sprzeda przedmiot przewłaszczenia po zaniżonej cenie.

Natomiast w celu odpowiedniego zabezpieczenia roszczeń wierzyciela w przypadku ogłoszenia upadłości przez przewłaszczającego należy pamiętać o art. 84 ust. 2 Prawa upadłościowego, zgodnie z którym umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie musi być zawarta w formie pisemnej z datą pewną, aby była skuteczna wobec masy upadłości.

Zaufaj ekspertom

Nasi eksperci zawsze chętnie służą pomocą zarówno przy formułowaniu umów przewłaszczenia na zabezpieczenie, jak również w przypadku ewentualnych sporów wynikłych na ich tle. Skontaktuj się z nami.

Podstawa prawna:

¹ Art. 353¹Kodeksu cywilnego

² Art. 312 Kodeksu cywilnego, art. 75 ustawy o księgach wieczystych i hipotece

³ Wyrok Sądu Najwyższego z 27 czerwca 1995 roku, sygn. I CR 7/95

⁴ Wyrok Sądu Najwyższego z 4 czerwca 2024 roku, sygn. II CSKP 1712/22)