Zmiany opodatkowania farm wiatrowych – wyrok Trybunału Konstytucyjnego

Jakub Wajs

19 sierpnia 2020​​​​​​

W ciągu 18 miesięcy należy spodziewać się wprowadzenia w życie ustawowych rozwiązań problemów wynikających z wprowadzenia przepisów wpływających na wysokość opodatkowania podatkiem od nieruchomości elektrowni wiatrowych. Retroaktywne wprowadzenie tych przepisów uznano za niezgodne z Konstytucją.W ramach tych rozwiązań Skarb Państwa musi zrekompensować gminom podatek od nieruchomości utracony za okres od stycznia do czerwca 2018 r.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie powinien oznaczać, że właściciele elektrowni wiatrowych będą musieli za wyżej wspomniany okres zapłacić podatek od nieruchomości od wartości całej elektrowni.
Ci natomiast, którzy zapłacili podatek w takiej wysokości, dla bezpieczeństwa nie powinni zwlekać z wnioskiem o stwierdzenie i zwrot nadpłaty podatku.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego

22 lipca 2020 r. w wyroku K 4/19 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że zmiana z mocą wsteczną przepisów wpływających na wysokość podatku od elektrowni wiatrowych, jest niezgodny z wywodzoną z art. 2 Konstytucji RP zasadą nieretroaktywności prawa. Niekonstytucyjny przepis ma utracić moc obowiązującą  po upływie 18  miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.
W uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny uznał, że gminy zostały pozbawione części swoich dochodów w sposób niezgodny z Konstytucją. Doszło bowiem do naruszenia zasady nieretroaktywności prawa, co doprowadziło do uszczuplenia z mocą wstecz¬ną dochodów gmin i w konsekwencji utrudniło im realizację zadań własnych.

Istota problemu

Problematyczna nowelizacja zmieniła definicję „budowli” i „elektrowni wiatrowej”, w efekcie czego powrócono do koncepcji opodatkowania podatkiem od nieruchomości wyłącznie części budowlanej elektrowni. Dokonano tego z mocą wsteczną od 1 stycznia 2018 r. W ten sposób doszło do powstania nadpłaty podatku od nieruchomości po stronie podatników uiszczających podatek od początku roku w zawyżonej kwocie.
Nowelizacja przywracająca poprzednią koncepcję została uznana za niezgodną z Konstytucją, w zakresie, w jakim zostało to zrobione z mocą wsteczną.

Trybunał wskazał, że to właśnie retroaktywne wprowadzenie nowelizacji, pociągające za sobą określone negatywne dla gmin skutki finansowe, jest przyczyną niekonstytucyjności tego rozwiązania.Jednocześnie odroczył termin utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnych przepisów o 18 miesięcy, dając ustawodawcy czas na doprowadzenie stanu do zgodnego z Konstytucją.

Skutki wyroku

Trybunał pozostawił przepisy w mocy na 18 miesięcy, by ustawodawca mógł rozwiązać zaistniały problem.
Jednocześnie Trybunał wskazał, że stwierdzenie niekonstytucyjności nowelizacji w zakresie, w jakim wprowadziła ona określone przepisy z mocą wsteczną, nie oznacza, że weszły one w życie, tak jak pozostałe przepisy nowelizacji, z dniem 14 lipca 2018 r.  

Zdaniem Trybunału:

• taki skutek byłby ewidentnie sprzeczny z wolą ustawodawcy, zaś Trybunał – będąc uprawnionym do badania konstytucyjności – nie jest uprawniony do przesuwania terminów wejścia w życie przepisów,
• przeczyłoby to faktom, jako iż przepisy te były już w praktyce stosowane,
• zaistniałby stan niepewności czy w okresie od 1 stycznia 2018 r. do 13 lipca 2018 r. obowiązywały przepisy uchylone przez kwe¬stionowane przepisy, czy doszło do przejściowego stanu braku podstaw prawnych opodatko¬wania elektrowni wiatrowych podatkiem od nieruchomości,
• wprowadzone z mocą wsteczną przepisy okazały się korzystne dla właścicieli elektrowni wiatrowych, którzy zapłacili od nich mniejszy podatek. Wsteczne działanie wyroku naruszałoby zaufanie do państwa i stanowionego przez nie prawa właścicieli elek¬trowni wiatrowych, a jednocześnie wiązałoby się z nakładami finansowymi nieprzewidzia¬nymi w ustawie budżetowej.

Trybunał w dalszej części uzasadnienia wskazał, że utrata mocy obowiązującej niezgodnego z Konstytucją przepisu oznaczałaby, że gminy nie tylko stracą prawo do pobierania podatków od nieruchomości za posadowione na ich terenie elektrownie wiatrowe, lecz także będą zobowiązane do zwrotu pobranych podatków za takie budowle po wszczęciu właści¬wych postępowań przez uprawnione podmioty. Z kolei gminy mogłyby wystąpić z roszcze¬niami wobec Skarbu Państwa, domagając się odszkodowania za szkody wyrządzone wydaniem niezgodnej z Konstytucją regulacji.

Powinność ustawodawcy

Postępowanie legislacyjne ustawodawcy, mając rozwiązać zaistniały problem, powinno spełniać następujące oczekiwania:

• zrekompensować gminom straty poniesione w następstwie wstecznego wprowadzenia regulacji wpływającej na obniżenie ich dochodów,
• mieścić się w znacznym marginesie swobody, ale jednocześnie w granicach wyznaczonych Konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny zaznaczył, że rozwiązania ustawowe, którymi ustawodawca spróbuje rozwiązać zaistniałą sytuację będą mogły być przedmiotem kontroli Trybunału. Można domyślać się, że w ten sposób próbował zniechęcić ustawodawcę od ewentualnego pomysłu zrekompensowania szkód poniesionych przez gminy kosztem samych podatników.

Ewentualna bierność ustawodawcy

Trudno wyobrazić sobie, by w zaistniałej sytuacji ustawodawca miał zachować bierność. Również Trybunał  założył, że ustawodawca zastosuje się do wytycznych, choć prewencyjnie wskazał na ewentualną odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa.
Przyjmując hipotetyczną bierność ustawodawcy, należałoby, mając na uwadze podstawowe wartości konstytucyjne, opowiadać się za ustaleniem stanu prawnego korzystnego dla podatnika. W związku z czym należałoby uznać, że w okresie co najmniej od stycznia do czerwca 2018 r. elektrownie wiatrowe w ogóle nie były opodatkowane, gminy powinny nadpłacony podatek zwrócić podatnikom, a Skarb Państwa powinien zrekompensować gminom jeszcze większą szkodę niż dotychczas powstała. Choć taka koncepcja może budzić wątpliwości z innych powodów, dotyczących poza podatkowych gałęzi prawa.
Jeżeliby nawet uznano, że we wspomnianym okresie obowiązywały przepisy mniej korzystne dla podatników, to w takiej sytuacji należałoby się opowiadać za prawem podatników do dochodzenia odszkodowania od Skarbu Państwa.

Aktualny stan prawny

Wydaje się, że rozwiązania ustawowe, które mają być wdrożone, nie będą mogły godzić w prawa nabyte właścicieli elektrowni.  W związku jednak z tym, że nie ma pewności co do tego jak będzie wyglądał stan prawny dotyczący omawianego problemu,najbezpieczniej jest, by p odatnicy, którzy jeszcze tego nie zrobili, już teraz złożyli wnioski o zwrot nadpłaconego podatku.

Oczywiście, podmioty zainteresowane omawianą tematyką, powinny śledzić proces legislacyjny, by na etapie konsultacji publicznych zgłaszać swoje uwagi. Specjaliści Rödl & Partner służą wsparciem w temacie.