Sygnaliści

Łukasz Napiórkowski

25 lutego 2022 r. ​

Termin „sygnalista” już wkrótce będzie używany powszechnie, a to ze względu na trwającą implementację do polskiego porządku prawnego unijnej dyrektywy dotyczącej ochrony sygnalistów. Kim jest i co zgłasza sygnalista?

Kim jest sygnalista?

Sygnalista (z ang. whistleblower) to osoba fizyczna posiadająca wiedzę o nieprawidłowościach w organizacji i zgłaszająca lub publicznie ujawniająca posiadane informacje. Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa nie ogranicza terminu sygnaliści wyłącznie do pracowników – grono osób uznanych za sygnalistów jest szerokie. Osobą zgłaszającą nieprawidłowości może być:

• były pracownik,
• osoba ubiegająca się o zatrudnienie,
• osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, na przykład na podstawie umowy cywilnoprawnej,
• przedsiębiorca,
• akcjonariusz, wspólnik,
• członek organu osoby prawnej,
• osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy,
• stażysta, wolontariusz.

W praktyce sygnalistą może być każda osoba mająca kontakt z organizacją, która dzięki temu dowiedziała się o nieprawidłowościach lub je zaobserwowała.

Aby sygnalista mógł korzystać z ochrony przewidzianej dla sygnalistów, konieczne jest spełnienie dodatkowych wymagań. W momencie dokonywania zgłoszenia sygnalista powinien mieć uzasadnione podstawy co do tego, że informacja o naruszeniu prawa jest prawdziwa. Inaczej mówiąc, sygnalista musi działać w dobrej wierze – zgłoszenie nie może być odwetem, przykładowo za zwolnienie z pracy.

Sygnaliści w Polsce

Dotychczas sygnaliści w Polsce nie mogli liczyć na kompleksową ochronę. To właśnie niejednolity mechanizm ochrony osób sygnalizujących nieprawidłowości w organizacjach działających w różnych krajach należących do Unii Europejskiej był impulsem do opracowania unijnej dyrektywy w sprawie ochrony sygnalistów. Sygnaliści w Polsce mają zyskać ochronę wraz z wdrożoniem przepisów unijnej dyrektywy w tym zakresie. Na czym będzie polegać ta ochrona?

Przeciw sygnalistom nie mogą być prowadzone działania odwetowe. Zalicza się do nich wręczenie osobie zgłaszającej nieprawidłowości wypowiedzenia, obniżenie jej wynagrodzenia za pracę czy zastosowanie środka dyscyplinarnego, na przykład kary finansowej. Dodatkowo przewidziane zostały sankcje dla osób, które:

• będą utrudniać dokonanie zgłoszenia,
• będą podejmować działania odwetowe wobec sygnalisty,
• naruszą obowiązek zachowania poufności sygnalisty,
• nie ustanowią wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych, mimo posiadania takiego obowiązku.

Zgodnie z projektem ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa sankcje to: grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.

Co zgłasza sygnalista?

Sygnalista informuje o dostrzeżonych nieprawidłowościach polegających zarówno na działaniu, jak i zaniechaniu niezgodnym z prawem lub mającym na celu obejście prawa. Projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa przewiduje, że nieprawidłowości, o jakich będą informowali sygnaliści, mogą dotyczyć między innymi:

• zamówień publicznych,
• usług, produktów i rynków finansowych,,
• bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami,
• ochrony środowiska,
• zdrowia i dobrostanu zwierząt,
• ochrony konsumentów,
• ochrony prywatności i danych teleinformatycznych.

W tym przypadku pracodawców nie będą ograniczały zapisy ustawy – projekt przewiduje, że pracodawca będzie mógł umożliwić zgłaszanie także innych naruszeń. Przykładami mogą być nieprawidłowości w zakresie dyskryminacji czy mobbingu.

Jeżeli Państwa firma ma obowiązek ustalić regulamin zgłoszeń wewnętrznych lub chcą Państwo dowiedzieć się więcej o sygnalistach i ich ochronie, zapraszamy do kontaktu z ekspertami Rödl & Partner.