Mediacje w dobie zagrożenia epidemicznego

Adrian Cop

19 marca 2020 r.

Szerzenie się koronawirusa coraz gorzej wpływa na światową gospodarkę. Wpływ ten odczują mali i duzi przedsiębiorcy, a co za tym idzie pracownicy – bez względu na to, czy zatrudnieni są na umowę o pracę, zlecenia czy o dzieło. W trakcie kryzysu, stosunki pracownicze i gospodarcze zostaną zrewidowane. Wielu przedsiębiorców nie będzie w stanie wykonać swoich zobowiązań umownych, przez co ich pracownicy stracą pracę lub część wynagrodzenia.

Prawnicy przedstawiają w publikacjach możliwości zastosowania w zawartych umowach klauzul siły wyższej, czy klauzuli rebus sic stantibus (nadzwyczajnej zmiany stosunków) w celu rewizji zawartych umów, dając przedsiębiorcom lub pracownikom spełniającym odpowiednie przesłanki oręż w walce o przełożenie wykonania umowy, bądź zwolnienie z odpowiedzialności za jej niewykonanie. Polski rząd wydał i zapowiedział wydanie specustaw regulujących określone sfery życia codziennego, mające częściowo zdjąć z przedsiębiorców odpowiedzialność za niewykonane umowy i brak wypłacania wynagrodzenia pracownikom.
W wielu przypadkach druga strona zawartej umowy będzie niezadowolona z faktu skorzystania z klauzuli siły wyższej, rebus sic stantibus lub zapisów specustawy i może próbować je podważać. Niezadowolenie może być szczególnie duże w sytuacji gdy strona wydatkowała dużą kwotę na określony projekt lub ma długoterminowe zobowiązania, a niewykonanie  danej umowy przyniesie jej znaczną stratę. Wobec braku możliwości aneksowania takich umów oznaczać to będzie kolejny wzrost liczby procesów, co wydłuży i tak już długi, czas procesu sądowego.

Prace sądów wstrzymane

Obecnie większość sądów w Polsce  jest zamknięta przynajmniej do połowykwietnia (poza procesowaniem nagłych spraw) i trudno powiedzieć kiedy wrócą do normalnej pracy. W wielu przypadkach korespondencja sądowa nie jest obecnie wysyłana, co oznacza, że nawet w wypadku otwarcia sądów, potrzeba będzie kliku do kilkunastu dni, aby wróciły one do normalnego trybu pracy.. Szacuje się, że po powrocie do normalnego trybu w większych jednostkach rozprawy wyznaczane będą na za ok. 3-4 miesiące. Z każdym dniem pandemii i potencjalnym przyrostem liczby spraw ten okres wydłuża się, w szczególności w przypadku spraw o dużym stopniu skomplikowania. Trudne do realizacji będą zatem ustawowe terminy wyznaczania posiedzeń przygotowawczych, w myśl art. 205 (4) k.p.c.

Postępowania arbitrażowe i mediacje jako alternatywa

Ciekawą alternatywą w tej sytuacji może być podjęcie próby polubownego rozwiązania sporu poprzez postępowanie arbitrażowe lub mediacje.
Arbitraż odnosi się do wszelkich form poddania określonej sprawy pod osąd niezależnego sędziego-arbitra. Postępowanie to jest niezależne od postępowania sądowego i powinno zostać  wszczęte przez i na wniosek stron. Przed wszczęciem postępowania warto sprawdzić w umowie, czy znajduje się w niej specjalne postanowienie oddające spór do arbitrażu (zwane zapisem na sąd polubowny lub klauzulą arbitrażową). Jeżeli w umowie nie zamieszczono takiego zapisu, strony mogą również poddać sprawę pod osąd arbitrażu, poprzez wniesienie pozwu do właściwego sądu arbitrażowego i zgodę na to drugiej strony.
Drugą opcją jest poddanie sporu pod mediacje. Mediacje mogą dotyczyć spraw gospodarczych, jak również cywilnych, pracowniczych czy medycznych.

Co zrobić aby przystąpić do mediacji?

Aby móc przystąpić do mediacji umownych, strony muszą obopólnie wyrazić taką chęć. Zgoda stron na mediacje  musi być dobrowolna i niewymuszona, gdyż strona niezadowolona z jej wyniku może na każdym etapie sprawy wycofać się, co oznacza stratę czasu i pieniędzy. Dlatego do mediacji przystępować należy świadomie i z poszanowaniem praw obu stron. 

Na co zwrócić uwagę szukając mediatora

Gdy strony sporu wspólnie zdecydują się na polubowne rozwiązanie sporu, kolejnym krokiem jest znalezienie odpowiedniego mediatora. Listy mediatorów znajdują się na stronach internetowych odpowiednich miejscowo sądów okręgowych. Na stronach tych znajduje się również lista organizacji zrzeszających mediatorów, z których usług można skorzystać. W przypadku mediacji umownych, strony mogą wybrać dowolnego mediatora wpisanego na listę mediatorów w całym kraju. 

Przy wyborze mediatora warto zwrócić uwagę na jego specjalizację, wykształcenie i doświadczenie. Strony powinny wybrać osobę, która najlepiej ich zdaniem zna się na określonej tematyce, ma odpowiednie lub pomocne w danej sprawie wykształcenie i doświadczenie.

W wypadku mediacji umownych, strony w porozumieniu z mediatorem uzgadniają koszty mediacji. Nie ma w tym wypadku narzuconych stawek, czy stałych opłat. W trudnych sytuacjach, niektórzy mediatorzy godzą się na przeprowadzenie mediacji za darmo, bądź na odroczenie płatności.

Podpisanie umowy na mediację i ugoda sądowa

Po wyborze mediatora należy podpisać umowę o mediację i rozpocząć proces. Co istotne w czasach pandemii, mediacja jest możliwa do przeprowadzenia w drodze video konferencji, czy przez Skype’a,  więc strony nie muszą wychodzić z domu, aby zawrzeć ugodę. Analogiczne przeprowadzenie postępowania sądowego (poza jednostkowymi posiedzeniami) zdarza się niezmiernie rzadko.

Po dojściu przez strony do ugody mediator przesyła ją w celu zatwierdzenia do sądu. Zaryzykować można stwierdzenie, że po ustaniu komplikacji związanych z koronawirusem i powrocie sądów do normalnej pracy, ugoda zawarta przed mediatorem w tym czasie, zostanie prawdopodobnie szybciej zatwierdzona, niż odbycie się pierwszego terminu rozprawy.  Tym samym, warto jest rozważyć podjęcie się mediacji.

Podkreślić również  należy, że art. 183(15) k.p.c. stanowi, że ugoda zawarta przed mediatorem, po jej zatwierdzeniu przez sąd, ma moc prawną ugody zawartej przed sądem. Oznacza to, że moc prawna ugody jest równa mocy ugody zawartej przez strony przed sądem, co po spełnieniu dodatkowych warunków, pozwala ją wykonać w drodze egzekucji. W przypadku niewykonywania ugody przez jedną ze stron, każda z nich może bez przeszkód i potrzeby podjęcia innych kroków prawnych dochodzić uzgodnionych między stronami należności.
W przypadku ugody mediacyjnej strony mają dowolność jej konstruowania, co daje im szeroki wachlarz możliwości uregulowania swoich zobowiązań (chociażby poprzez odroczenie płatności/wykonania usługi/zmianę przedmiotu świadczenia). Tych możliwości nie daje niestety wyrok sądowy, który co do zasady może jedynie przyznać roszczenie, bądź je oddalić.

Mediacja w czasach wirusa COVID-19

W tym trudnym czasie każdy z nas powinien skupić uwagę na swoim zdrowiu, chronieniu siebie i bliskich. Warto jednak już teraz pomyśleć nad przyszłością i skutkami pojawienia się wirusa dla naszej firmy i wykonywanej przez nas pracy. W przypadku powstania sporu związanego z niewykonaniem umowy, warto podjąć rozmowy w celu zmiany jej warunków, zanim zostanie ona rozwiązana przez jedną ze stron, przy użyciu klauzul umownych lub ustawowych.

Gdyby strony nie mogły jednak porozumieć się co do zmiany warunków umowy, zarówno arbitraż jak i mediacja dają stronom możliwość pozasądowego rozwiązania sporu i szybszego, niż proces sądowy, zamknięcia sprawy. Ugoda przed mediatorem zaoszczędza stronom „chodzenia do sądu”, a obecnie nawet wychodzenia z domu. Jak pokazała praktyka, udane mediacje dają możliwość dalszej, owocnej współpracy między stronami w przyszłości.

W przypadku pytań, eksperci Rödl & Partner pozostają do dyspozycji.