Czy koronawirus może być powodem niewykonania umowy?

Rafał Szymański

Marcelina Kozińska

13 marca 2020 r.

Zagrożenie epidemiologiczne w krajach Unii Europejskiej i reszty świata wywołane wirusem COVID-19 powoduje poważne zagrożenie naruszenia ciągłości łańcucha dostaw oraz zwiększenia zapotrzebowania na konkretne kategorie produktów, tym samym stawiając pod znakiem zapytania terminową realizację wielu kontraktów między przedsiębiorcami.

Dostawa wielu towarów jest opóźniona, a niejednokrotnie wstrzymana, zaś zamawiający domagają się zrealizowania zawartych umów, grożąc dochodzeniem kar umownych z tytułu nieterminowej realizacji kontraktów. W związku z powyższym, poniżej prezentujemy wskazówki jakie działania może podjąć przedsiębiorca narażony na zarzut niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania umownego.

Wirus COVID-19 jako siła wyższa

Gwałtowne rozprzestrzenianie się wirusa, a w konsekwencji ogłoszenie pandemii, jeśli wpływają na wykonanie danej umowy może w konkretnych przypadkach zostać uznane za siłę wyższą stanowiącą przeszkodę w jej realizacji. Przepisy powszechnie obowiązującego prawa nie regulują co konkretnie należy rozumieć przez siłę wyższą, jednak orzecznictwo polskich sądów powszechnych wypracowało przesłanki, które muszą zostać spełnione, aby dane zdarzenie mogło zostać uznane za siłę wyższą – musi to być zdarzenie (przyczyna) zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia i któremu nie można było zapobiec (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2011 r. sygn. IV CSK 77/11). Zdarzenie powinno być ponadto nadzwyczajne, nieuchronne oraz w danym układzie stosunków niemożliwe do przewidzenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2017 r. sygn.. V CSK 642/16).

 
Zajście siły wyższej może prowadzić do wyłączenia odpowiedzialności przedsiębiorcy za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie umowy. Konieczna jest jednak analiza konkretnego łańcucha dostaw bądź całego stanu faktycznego oraz samej treści umowy, z której wynika zobowiązanie, aby móc stwierdzić, iż niewykonanie bądź nienależyte wykonanie umowy wynikło z zaistnienia siły wyższej jaką jest wystąpienie koronawirusa COVID-19, którego konsekwencją jest globalna pandemia. Należy zwrócić szczególną uwagę na to, czy sama umowa nie wyłącza tego typu zdarzeń z kategorii zdarzeń rozumianych jako siła wyższa, a nadto, czy zawarta umowa w ogóle odnosi się do „siły wyższej” i co przez nią rozumie.

Nadzwyczajna zmiana stosunków umownych

Przedsiębiorca narażony na odpowiedzialność z powodu niewykonania umowy może powoływać się również na nadzwyczajną zmianę stosunków, której strony nie brały pod uwagę przy zawieraniu umowy i która to zmiana jednocześnie powoduje nadmierne utrudnienie spełnienia świadczenia umownego lub groźbę rażącej straty. Pomiędzy zmianą stosunków a nadmiernym utrudnieniem świadczenia bądź groźbą rażącej straty musi istnieć związek przyczynowo-skutkowy. Należy jednak podkreślić, że do oceny czy nadzwyczajna zmiana stosunku doprowadziła do wskazanych powyżej skutków jest uprawniony jedynie sąd, który może oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub orzec o rozwiązaniu umowy. Tym samym powoływanie się na nadzwyczajną zmianę stosunków umownych powoduje konieczną ingerencję sądu.
Orzecznictwo precyzuje, że poprzez nadzwyczajną zmianę stosunków należy rozumieć taki stan rzeczy, który zdarza się rzadko, jest niezwykły, niebywały. Jako przykłady wskazuje się właśnie epidemie czy kryzys gospodarczy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2018 r. sygn.. II CSK 303/17).

Mediacja gospodarcza

W aktualnej sytuacji dynamicznych zmian i problemów z dostępnością określonych towarów, konieczna jest elastyczna współpraca pomiędzy kontrahentami, oparta na zasadzie lojalności kontraktowej, uczciwości kupieckiej a przede wszystkim na zaufaniu. W przypadku braku chęci osiągnięcia kompromisu pomiędzy stronami, polecane jest zasięgnięcie pomocy mediatora, a zwłaszcza skierowanie się do mediacji gospodarczej, która może pozwolić na efektywniejsze niż w postępowaniu sądowym, wypracowanie rozwiązania satysfakcjonującego obie strony umowy.

W przypadku pytań bądź wątpliwości związanych z wykonywaniem umów w aktualnej sytuacji gospodarczej, eksperci Rödl & Partner pozostają do Państwa dyspozycji.