Klauzula bestsellerowa a utwory pracownicze – czy twórca może żądać więcej?

Nowelizacja może ułatwić twórcom skuteczne dochodzenie ich praw. Zmiana PrAut z 2024 r. miała na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE. 

Artykuł 20 dyrektywy nałożył na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, aby – w przypadku braku obowiązujących uzgodnień zbiorowych wprowadzających stosowne mechanizmy – twórcy i wykonawcy lub ich przedstawiciele mieli prawo zażądać dodatkowego, odpowiedniego i godziwego wynagrodzenia od strony, z którą zawarli umowę o eksploatację praw, lub następców prawnych tej strony. Ma to zastosowanie w sytuacji, gdy pierwotnie uzgodnione wynagrodzenie okazuje się być niewspółmiernie niskie w porównaniu do wszystkich późniejszych odnośnych przychodów uzyskiwanych z eksploatacji utworów lub wykonań. 

W konsekwencji do art. 44 PrAut dodano ust. 2, który stanowi, że przepisu ust. 1 nie stosuje się do umów o korzystanie z utworów zawieranych z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi albo z niezależnym podmiotem zarządzającym, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi.

Zgodnie z art. 12 ust. 1 PrAut, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej –pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe. Zakres tego nabycia wynika z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

W doktrynie można zauważyć rozbieżne stanowiska w odniesieniu do tego, czy twórca będący jednocześnie pracownikiem może żądać podwyższenia wynagrodzenia na podstawie art. 44 PrAut. Z jednej strony wskazuje się, że wyłączenie zastosowania tzw. klauzuli bestsellerowej wobec pracownika-twórcy jest dla niego w sposób oczywisty niekorzystne. 

Przedstawiciele przeciwnego poglądu, przeważającego również w orzecznictwie³ wskazują, że w przypadku, gdy uzyskanie przez pracodawcę określonych praw majątkowych do utworu stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy opiera się, jako na swej przyczynie (causa), wyłącznie na umowie o pracę – to wynikające z tej umowy wynagrodzenie za pracę obejmuje także prawa uzyskane przez pracodawcę. Argumentuje się to w sposób następujący: skoro stosunek pracy ma charakter odpłatny (co wynika wprost z art. 22 § 1 Kodeksu pracy), to jeśli świadczenie pracownika polega na pracy twórczej, tj. stwarzaniu dzieł dla pracodawcy, środki otrzymywane od pracodawcy są jednocześnie wynagrodzeniem za to, że dzieła te powstały, oraz za to, że pracodawca nabywa do nich autorskie prawa majątkowe. W konsekwencji pracownikowi nie przysługuje z tego tytułu dodatkowe wynagrodzenie autorskie. Wówczas uzależnienie wysokości wynagrodzenia pracownika od korzyści osiąganych przez pracodawcę – na podstawie art. 44 PrAut nie powinno mieć miejsca. Podkreśla się, że wynagrodzenie pracownika-twórcy powinno być w związku z tym ustalone zgodnie z zasadami obowiązującymi w przepisach prawa pracy, a te pozostawiają stronom stosunku pracy kwestię sposobu ustalenia wysokości i składników wynagrodzenia. W przypadku utworów pracowniczych przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie uzależniają zatem wysokości wynagrodzenia dla pracownika-twórcy z tytułu praw autorskich i rozporządzenia nimi od wartości utworu⁴. 

Zgodnie z treścią znowelizowanego art. 44 PrAut twórca może żądać podwyższenia wynagrodzenia przed sądem. Należy pamiętać, że w toku postępowania sądowego na twórcy utworu będzie spoczywał ciężar udowodnienia okoliczności, z których wywodzi on swoje prawo do podwyższenia wynagrodzenia. Innymi słowy, twórca utworu będzie zobowiązany do wykazania, że otrzymane przez niego wynagrodzenie jest niewspółmiernie niskie w stosunku do korzyści nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy. W tym celu konieczne będzie przedłożenie przez niego dowodów na tę okoliczność, takich jak np. opinia biegłego czy zestawienie zysków osiągniętych przez nabywcę praw autorskich, odpowiednio licencjobiorcę, w efekcie eksploatacji utworu.

W rezultacie wystąpienie twórcy na drogę sądową może wiązać się ze znacznym ryzykiem oraz dużym nakładem czasu i pieniędzy. 

Jednocześnie alternatywnym i pożądanym rozwiązaniem tego rodzajów sporów może być zawarcie ugody. W świetle art. 21 ww. dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) państwa członkowskie powinny wprowadzić przepisy przewidujące możliwość rozstrzygania sporów w drodze dobrowolnej, alternatywnej procedury rozstrzygania sporów. Takie procedury powinny być wszczynane przez organizacje reprezentujące twórców i wykonawców na konkretny wniosek jednego lub większej liczby twórców.

Podsumowa​​nie