Nasz strona wykorzystuje pliki cookies w celu personalizacji oferty wysyłanej do klientów oraz analizy zachowania użytkowników, tak aby dostarczać usługi na najwyższym poziomie. Korzystając ze strony wyrażają Państwo zgodę na przetwarzanie danych. Dalsze informacje można znaleźć w polityce prywatności.



Klauzula bestsellerowa a utwory pracownicze – czy twórca może żądać więcej?

PrintMailRate-it

​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​Katarzyna Kołodziej

10 czerwca 2025


Czy pracownik może żądać podwyższenia wynagrodzenia, opierając się na klauzuli bestsellerowej, gdy jego wynagrodzenie jako twórcy utworu jest niewspółmiernie niskie w stosunku do korzyści pracodawcy?



SPIS TREŚCI



Czym jest klauzula bestsellero​wa?


Zgodnie z art. 44 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (PrAut)1 twórca może żądać stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd, w przypadku gdy jego wynagrodzenie jest niewspółmiernie niskie w stosunku do korzyści nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy. Jest to tzw. klauzula bestsellerowa.

Celem tego przepisu jest ochrona interesów twórcy i zagwarantowanie równowagi między wynagrodzeniem twórcy a korzyściami osiąganymi przez drugi podmiot w wyniku eksploatowania utworu. Należy zauważyć, że przepis ten ma charakter bezwzględnie obowiązujący. W rezultacie postanowienia umowy, które wyłączają ewentualne roszczenie twórcy o podwyższenie wynagrodzenia na tej podstawie, nie będą wywoływać skutków prawnych.


klauzula bestsellerowa


Jakie przesłanki muszą ​zostać spełnione?


Ustawodawca umożliwia twórcy żądanie podwyższenia ustalonego w umowie wynagrodzenia – pod warunkiem spełnienia trzech przesłanek.

W pierwszej kolejności konieczne jest, aby twórca i nabywca autorskich praw majątkowych (albo licencjobiorca) zawarł ważną odpłatną umowę w przedmiocie przeniesienia autorskich praw majątkowych lub (odpowiednio) odpłatną umowę licencyjną. Przepis nie przewiduje szczególnych kryteriów w odniesieniu do zasad ustalania wynagrodzenia zastosowanych przez strony w umowie. Oznacza to, że twórca zarówno w przypadku wynagrodzenia ustalonego ryczałtowo, procentowo bądź w sposób mieszany będzie mógł skorzystać z tego przepisu. Co istotne, zgodnie z orzecznictwem, twórca będzie mógł dochodzić tego uprawnienia przeciwko każdemu podmiotowi – który korzysta na podstawie umowy z autorskich praw majątkowych – osiągając rażąco nieadekwatne korzyści względem należnego twórcy wynagrodzenia. Niezależnie od tego, czy podmiot ten jest stroną umowy z twórcą, czy też następcą prawnym kontrahenta twórcy2.

Po drugie, równie ważnym aspektem będzie osiąganie przez nabywcę praw autorskich, odpowiednio licencjobiorcę, szczególnych korzyści w efekcie eksploatacji utworu. Jak podkreśla się w literaturze, chodzi tu o pojęcie „korzyści”, które należy rozumieć szerzej niż pojęcia „dochodu” czy „przychodu”. Sam sukces rynkowy utworu nie stanowi wystarczającej przesłanki. Należy zawsze ocenić całokształt okoliczności i faktyczne źródła tej sytuacji. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w przywoływanym wyroku:

„sukces utworu może być wynikiem działalności samego autora, który stworzył dzieło wybitne, jego nazwiska czy pozycji artystycznej; o sukcesie przesądzać może też aktywność nabywcy praw autorskich, przejawiająca się w umiejętności przeprowadzenia kampanii reklamowej i "sprzedania" utworu. Znaczenie mogą mieć także okoliczności niezależne od stron umowy, np. utrafienie w aktualną modę czy zapotrzebowanie społeczne”. 

Trzecią przesłanką jest niewspółmiernie niskie wynagrodzenie twórcy w stosunku do korzyści osiąganych przez podmiot korzystający z praw. Warto zauważyć, że przed nowelizacją prawa autorskiego, która weszła w życie 20 września 2024 r., zamiast istnienia „niewspółmiernie niskiego wynagrodzenia twórcy” konieczne było wystąpienie „rażącej dysproporcji między wynagrodzeniem twórcy” a korzyściami drugiej strony. 



Wdrożenie unijnej dyrektywy w sprawie praw autorskich na jednolitym rynku cy​frowym


Nowelizacja może ułatwić twórcom skuteczne dochodzenie ich praw. Zmiana PrAut z 2024 r. miała na celu wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektyw 96/9/WE i 2001/29/WE. 

Artykuł 20 dyrektywy nałożył na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia, aby – w przypadku braku obowiązujących uzgodnień zbiorowych wprowadzających stosowne mechanizmy – twórcy i wykonawcy lub ich przedstawiciele mieli prawo zażądać dodatkowego, odpowiedniego i godziwego wynagrodzenia od strony, z którą zawarli umowę o eksploatację praw, lub następców prawnych tej strony. Ma to zastosowanie w sytuacji, gdy pierwotnie uzgodnione wynagrodzenie okazuje się być niewspółmiernie niskie w porównaniu do wszystkich późniejszych odnośnych przychodów uzyskiwanych z eksploatacji utworów lub wykonań. 

W konsekwencji do art. 44 PrAut dodano ust. 2, który stanowi, że przepisu ust. 1 nie stosuje się do umów o korzystanie z utworów zawieranych z organizacją zbiorowego zarządzania prawami autorskimi albo z niezależnym podmiotem zarządzającym, o którym mowa w art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi.

Klauzula bestsellerowa a wynagrodzenie za utwory pracow​nicze


Zgodnie z art. 12 ust. 1 PrAut, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej –pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe. Zakres tego nabycia wynika z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

W doktrynie można zauważyć rozbieżne stanowiska w odniesieniu do tego, czy twórca będący jednocześnie pracownikiem może żądać podwyższenia wynagrodzenia na podstawie art. 44 PrAut. Z jednej strony wskazuje się, że wyłączenie zastosowania tzw. klauzuli bestsellerowej wobec pracownika-twórcy jest dla niego w sposób oczywisty niekorzystne. 

Przedstawiciele przeciwnego poglądu, przeważającego również w orzecznictwie3 wskazują, że w przypadku, gdy uzyskanie przez pracodawcę określonych praw majątkowych do utworu stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy opiera się, jako na swej przyczynie (causa), wyłącznie na umowie o pracę – to wynikające z tej umowy wynagrodzenie za pracę obejmuje także prawa uzyskane przez pracodawcę. Argumentuje się to w sposób następujący: skoro stosunek pracy ma charakter odpłatny (co wynika wprost z art. 22 § 1 Kodeksu pracy), to jeśli świadczenie pracownika polega na pracy twórczej, tj. stwarzaniu dzieł dla pracodawcy, środki otrzymywane od pracodawcy są jednocześnie wynagrodzeniem za to, że dzieła te powstały, oraz za to, że pracodawca nabywa do nich autorskie prawa majątkowe. W konsekwencji pracownikowi nie przysługuje z tego tytułu dodatkowe wynagrodzenie autorskie. Wówczas uzależnienie wysokości wynagrodzenia pracownika od korzyści osiąganych przez pracodawcę – na podstawie art. 44 PrAut nie powinno mieć miejsca. Podkreśla się, że wynagrodzenie pracownika-twórcy powinno być w związku z tym ustalone zgodnie z zasadami obowiązującymi w przepisach prawa pracy, a te pozostawiają stronom stosunku pracy kwestię sposobu ustalenia wysokości i składników wynagrodzenia. W przypadku utworów pracowniczych przepisy ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie uzależniają zatem wysokości wynagrodzenia dla pracownika-twórcy z tytułu praw autorskich i rozporządzenia nimi od wartości utworu4

Jak dochodzić swoich praw? Nowelizacja ustawy o prawie autorskim i prawac​h pokrewnych


Zgodnie z treścią znowelizowanego art. 44 PrAut twórca może żądać podwyższenia wynagrodzenia przed sądem. Należy pamiętać, że w toku postępowania sądowego na twórcy utworu będzie spoczywał ciężar udowodnienia okoliczności, z których wywodzi on swoje prawo do podwyższenia wynagrodzenia. Innymi słowy, twórca utworu będzie zobowiązany do wykazania, że otrzymane przez niego wynagrodzenie jest niewspółmiernie niskie w stosunku do korzyści nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy. W tym celu konieczne będzie przedłożenie przez niego dowodów na tę okoliczność, takich jak np. opinia biegłego czy zestawienie zysków osiągniętych przez nabywcę praw autorskich, odpowiednio licencjobiorcę, w efekcie eksploatacji utworu.

W rezultacie wystąpienie twórcy na drogę sądową może wiązać się ze znacznym ryzykiem oraz dużym nakładem czasu i pieniędzy. 

Jednocześnie alternatywnym i pożądanym rozwiązaniem tego rodzajów sporów może być zawarcie ugody. W świetle art. 21 ww. dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) państwa członkowskie powinny wprowadzić przepisy przewidujące możliwość rozstrzygania sporów w drodze dobrowolnej, alternatywnej procedury rozstrzygania sporów. Takie procedury powinny być wszczynane przez organizacje reprezentujące twórców i wykonawców na konkretny wniosek jednego lub większej liczby twórców.

Podsumowa​​nie


W wyjątkowych i nadzwyczajnych okolicznościach przepis art. 44 ust. 1 PrAut przyznaje twórcy możliwość żądania stosownego podwyższenia wynagrodzenia przez sąd, w przypadku gdy jego wynagrodzenie jest niewspółmiernie niskie w stosunku do korzyści nabywcy autorskich praw majątkowych lub licencjobiorcy. 
W odmiennej sytuacji znajduje się twórca-pracownik, którego wynagrodzenie ustala się na podstawie przepisów prawa pracy, a nie w stosunku do wartości utworu. W rezultacie wysokość wynagrodzenia dla twórcy-pracownika co do zasady nie będzie podlegała podwyższeniu w zależności od korzyści uzyskanych przez pracodawcę jako nabywcę majątkowych praw autorskich.


1 Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U. z 2025 r. poz. 24).
2 Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – I Wydział Cywilny z 8 lipca 2016 r., I ACa 1432/15.
3 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 24 sierpnia 2021 r., II FSK 2350/20. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 sierpnia 2022 r., II FSK 3229/19).
4 Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 sierpnia 2022 r., II FSK 3229/19.

Źródła:
E. Ferenc-Szydełko (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, wyd. 4, 2021.

Deutschland Weltweit Search Menu