Home
Internal
International
Kontakt
Anastazja Niedzielska-Pitera
2 lutego 2022
Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych (k.s.h.) zarząd reprezentuje spółkę kapitałową i prowadzi jej sprawy. Członkowie zarządu wykonują zadania w sposób określony w różnych ustawach, za co ponoszą odpowiedzialność nie tylko cywilną, lecz też karną.
Odpowiedzialność karna członków zarządu spółek kapitałowych jest warunkowana przepisami Kodeksu karnego (k.k.) i Kodeksu karno-skarbowego (k.k.s.) oraz Kodeksu pracy i k.s.h. Szczegółowe typy czynów zabronionych znajdują się również w zwykłych ustawach. Te najczęściej spotykane zostaną opisane poniżej.
Przestępstwom przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym poświęcony jest cały rozdział w Kodeksie karnym.
Jednym z najbardziej powszechnych przestępstw menadżerskich jest tzw. nadużycie zaufania. Czyn opisany w art. 296 k.k. dotyczy wszystkich osób zobowiązanych do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą spółki. Jeżeli nadużyją przysługujących im uprawnień lub nie dopełnią obowiązków i doprowadzą do znacznej szkody majątkowej (czyli powyżej 200 tys. zł), mogą podlegać karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
W niektórych sytuacjach do poniesienia odpowiedzialności karnej wystarczy sprowadzenie bezpośredniego wyrządzenia szkody. Wtedy nie musi dojść do uszczerbku finansowego w spółce, by członkowie zarządu odpowiadali na gruncie Kodeksu karnego. Kara może się zwiększyć nawet do 8 lat więzienia, jeśli sprawca działa w celu osiągnięcia osobistej korzyści majątkowej. Zaostrzona odpowiedzialność karna do 10 lat pozbawienia wolności może mieć miejsce w sytuacji, gdy szkoda będzie wielkich rozmiarów, tzn. przekroczy 1 mln zł. Z kolei złagodzenie ustawowego wymiaru kary dotyczy przypadków nieumyślnego spowodowania szkody. Jeśli sprawca (np. członek zarządu) dobrowolnie naprawi szkodę przed wszczęciem postępowania karnego, wtedy nie podlega karze.
Członkowie zarządu spółki mogą odpowiadać również za korupcję gospodarczą. Jest to czyn określony w art. 296a k.k. Karze od 3 miesięcy do 5 lat podlegają ci, którzy żądają lub przyjmują korzyści majątkowe lub osobiste albo obietnice takich korzyści. Aby organy ścigania mogły postawić zarzut korupcji gospodarczej, konieczne jest spełnienie pozostałych znamion (przesłanek) tego czynu zabronionego. Należą do nich nadużycie uprawnień lub niedopełnienie obowiązku, które muszą pozostać w związku z potencjalną szkodą dla podmiotu gospodarczego albo czynem nieuczciwej konkurencji bądź niedopuszczalną czynnością preferencyjną. Zgodnie z par. 2 tego artykułu karalne jest nie tylko żądanie lub przyjmowanie korzyści, ale również ich obiecywanie lub udzielanie. W przypadku czynnej korupcji gospodarczej (obiecywanie, udzielanie) można jednak uniknąć kary, jeśli korzyść lub obietnica zostały przyjęte, ale sprawca (udzielający korzyści) zawiadomił o tym organy ścigania. Oczywiście zawiadomienie musi nastąpić przed tym, zanim organy uzyskają informację na temat przestępstwa, i powinno obejmować wszystkie istotne okoliczności czynu.
Ciekawym przepisem Kodeksu karnego jest art. 308. Rozszerza odpowiedzialność osób zajmujących się sprawami majątkowymi podmiotów gospodarczych (w tym odpowiedzialność członków zarządu spółki) na przestępstwa dłużnicze, czyli zwłaszcza art. 300 i 302 k.k. Czyn z art. 300 k.k. polega m.in. na udaremnianiu lub uszczuplaniu zaspokojenia wierzyciela w sytuacji zbliżającej się niewypłacalności lub upadłości. Sprawca może działać na różne sposoby, np. przez usuwanie, ukrywanie, zbywanie, darowanie, niszczenie, rzeczywiste lub pozornie obciążanie (np. hipoteką albo zastawem) albo uszkadzanie składników majątku, z którego mógłby skorzystać wierzyciel. Takie zachowanie zagrożone jest karą pozbawienia wolności do 3 lat. Z kolei samowolne spłacanie lub zabezpieczanie tylko niektórych długów z pokrzywdzeniem pozostałych wierzycieli może skutkować pociągnięciem do odpowiedzialności karnej na podstawie art. 302 k.k. Grożące za to sankcje obejmują grzywnę, karę ograniczenia i pozbawienia wolności do 2 lat. Reasumując, przez związanie art. 308 k.k. z art. 300 lub 302 k.k. prezes lub członek zarządu mogą odpowiadać karnie z tytułu przestępstw dłużniczych, mimo że sami nie są dłużnikami.
Niezależnie od przestępstw menadżerskich opisanych powyżej członkowie zarządu spółki mogą zostać pociągnięci do odpowiedzialności na podstawie innych przepisów Kodeksu karnego.
Wśród najczęściej zarzucanych czynów, które pozostają w związku z działalnością zarządu, można wymienić jedno z przestępstw przeciwko mieniu – oszustwo. Ofiarą czynu opisanego w art. 286 k.k. może zostać spółka albo jej kontrahent. Za popełnienie przestępstwa sprawcy grozi pozbawienie wolności od 6 miesięcy do 8 lat.
Odrębną kategorią czynów są przestępstwa przeciwko dokumentom.
Fałsz materialny
Najbardziej rozpowszechnione są naruszenia art. 270 k.k., czyli fałszerstwo materialne. Zazwyczaj polega ono na podrobieniu lub przerobieniu dokumentu i użyciu go w obrocie gospodarczym.
Fałsz intelektualny
W niektórych przypadkach członek zarządu może odpowiadać również z tytułu art. 271 k.k. Jeśli w dokumencie poświadczy nieprawdę co do okoliczności mających znaczenie prawne, a jest osobą uprawnioną (tzn. więcej niż upoważnioną) do jego wystawienia, to może mu grozić pozbawienie wolności w wymiarze od 3 miesięcy do 5 lat.
Przestępstwo fałszu intelektualnego nie dotyczy wszystkich dokumentów występujących w obrocie prawnym. Co do zasady podpisanie w imieniu spółki umowy, której treść odbiega od rzeczywistego stosunku prawnego łączącego strony, nie stanowi czynu z art. 271 k.k. Zgodnie z orzecznictwem złożenie do sądu rejonowego wniosku przez zarząd spółki o jej zarejestrowanie wraz z niezgodnymi z prawem oświadczeniami dotyczącymi zgromadzenia założycielskiego kapitału akcyjnego albo akty statutowych organów spółki z o.o., sporządzonych w celu uregulowania stosunków wewnętrznych spółki, wywołujących skutki prawne wyłącznie między wspólnikami bądź organami spółki, w tym protokół zgromadzenia wspólników spółki – nie spełniają znamion przestępstwa z art. 271 k.k. To samo dotyczy pozostałych dokumentów wewnętrznych w spółce i większości oświadczeń występujących w obrocie prywatnoprawnym. Sfałszowanie tych dokumentów może stanowić jednak pomocnictwo do innych przestępstw, np. oszustwa. Z kolei podanie nieprawdziwych informacji w postępowaniu sądowym lub administracyjnym może skutkować odpowiedzialnością z art. 233 k.k. (składanie fałszywych zeznań).
Podsumowując, poświadczenie nieprawdy z art. 271 k.k. dotyczy dokumentów mających walor zaufania publicznego. Taką cechę mają np. dokumenty księgowe, jednak ich fałszowanie może być karalne na podstawie odrębnych przepisów. Szczególnie ważny w tym kontekście jest art. 271a k.k. Z tego tytułu odpowiada każda osoba, która wystawia (lub jako członek zarządu poleca wystawienie) fakturę na znaczną kwotę (czyli powyżej 200 tys. zł), fałszując okoliczności, które mają wpływ na wyliczenia podatkowe. Dotyczy to w szczególności pustych faktur, faktur z datą wsteczną lub wskazujących nieprawdziwe kwoty. W takiej sytuacji sprawca odpowiada za fałsz intelektualny faktur (art. 271a k.k.), a nie za poświadczanie nieprawdy w rozumieniu art. 271 k.k. Może się jednak zdarzyć, że wystawca faktury fałszuje ją w zakresie, który nie ma wpływu na należność publicznoprawną. Wtedy dopuszcza się fałszu intelektualnego z art. 271 k.k. Fałszerstwo to jednak musi dotyczyć obligatoryjnych elementów faktury.
Z fałszowaniem faktur i innych dokumentów księgowych wiąże się szereg naruszeń opisanych w Kodeksie karno-skarbowym. Spośród najbardziej rozpowszechnionych czynów, za które mogą odpowiadać członkowie zarządu, należy wymienić art. 62 k.k.s. Dotyczy on niewystawiania faktur lub rachunków (wbrew obowiązującym przepisom prawa), wystawiania ich w sposób wadliwy lub nierzetelny. W tym miejscu można zauważyć, że czyn z art. 62 k.k.s. w zakresie faktur nierzetelnych częściowo pokrywa się z przestępstwem z art. 271a k.k. Trzeba jednak pamiętać, że przepis z Kodeksu karnego dotyczy faktur o znacznych należnościach ogółem, czyli powyżej 200 tys. zł. Art. 62 k.k.s. nie zawiera tego ograniczenia, ale przewidziane zagrożenie karą jest niższe od tego z art. 271a k.k.
Członkowie zarządu mogą odpowiadać za:
Członkowie zarządu mogą odpowiadać z tytułu naruszeń praw pracowników. Zostały one opisane w art. 281-283 Kodeksu pracy oraz art. 218-221 Kodeksu karnego. Czyny z Kodeksu pracy co do zasady dotyczą wszystkich pracodawców lub osób, które w ich imieniu działają. Krąg osób odpowiedzialnych nie zawsze pokrywa się ze sposobem reprezentacji podmiotu. Wykroczeniami przeciwko prawom pracowniczym są m.in.:
Karze grzywny podlegają osoby, które nie wypłacają wynagrodzeń bądź świadczeń w terminie, nie wydają świadectw pracy albo nie udzielają urlopu lub obniżają jego wymiar. Odrębne wykroczenia stanowią naruszenia zasad BHP.
Do przestępstw na gruncie Kodeksu karnego należą także:
Odpowiedzialność członków zarządu spółki jest także warunkowana przepisami k.s.h. Do najczęściej zarzucanych czynów należy niezgłoszenie upadłości spółki kapitałowej w terminie pomimo zaistnienia przesłanek z zakresu prawa upadłościowego (art. 586 k.s.h.). Sprawcą przestępstwa może być również likwidator spółki.
Ogłaszanie (np. w Monitorze Sądowym i Gospodarczym lub innym miejscu wskazanym w umowie spółki) lub przedstawienie władzom spółki, biegłym rewidentom bądź organom państwowym nieprawdziwych danych dotyczących funkcjonowania podmiotu gospodarczego może spotkać się z reakcją prawnokarną (art. 587 k.s.h.). Przepis ten nie odnosi się do wszystkich informacji, a jedynie do tych określonych w tytule III i IV kodeksu. Wśród tych ostatnich można wymienić m.in. ogłoszenia w przedmiocie: obniżenia kapitału zakładowego, dopłat, sprawozdania likwidacyjnego albo łączenia, podziału i przekształceń spółek. Art. 587 k.s.h. penalizuje też przedstawianie niezgodnych z prawdą lub niepełnych sprawozdań rocznych oraz innych dokumentów do badania. Sprawcami opisanego przestępstwa mogą stać się nie tylko członkowie zarządu, ale także członkowie rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, likwidator, kurator, a nawet biegły rewident.
Karalne jest również:
Członkowie zarządu odpowiadają też pod sankcją grzywny m.in. za:
Sprawowanie funkcji członka zarządu wiąże się z różnymi uprawnieniami i prestiżem. Jest to jednak rola, która wymaga wielu obowiązków i jest związana z dużą odpowiedzialnością prawną. Jak wynika z powyższego zestawienia, członkowie zarządu mogą osobiście ponosić konsekwencje na gruncie prawa karnego za działania w ramach spółki. Zgodnie z art. 18 par. 2 k.s.h. popełnienie niektórych przestępstw z Kodeksu karnego lub Kodeksu spółek handlowych może wiązać się z zakazem pełnienia funkcji członka zarządu, rady nadzorczej, prokurenta lub likwidatora. Niezależnie od tego sąd karny może orzec grzywnę, karę ograniczenia lub pozbawienia wolności. Działając w sposób etyczny i świadomy, można jednak zabezpieczyć się przed skazaniem i innymi negatywnymi konsekwencjami.
dr Anastazja Niedzielska-Pitera
radca prawny
Senior Associate
Wyślij zapytanie
Profil
