Klauzula arbitrażowa w umowach na rynku energetyki odnawialnej

Adrian Cop

25 października 2021 r. 

Rozpoczynając współpracę, strony każdej umowy podchodzą do jej wykonania z najlepszymi intencjami i dużym zapałem. W zależności od rodzaju umowy spory co do jej wykonania, obowiązków stron czy terminów mogą pojawić się w każdej chwili i z wielu przyczyn.

W przypadku umów związanych z sektorem OZE, ale nie tylko, komplikacje mogą pojawić się z różnorodnych powodów np.: złych warunków pogodowych niepozwalających na terminowe ułożenie kabla elektrycznego w ziemi, opóźnień w dostawie paneli fotowoltaicznych czy problemów komunikacyjnych między operatorem a podmiotem chcącym podłączyć elektrownie fotowoltaiczną do sieci.

W przypadku konfliktu i braku możliwości porozumienia się stron dobrze sformułowana klauzula dotycząca rozwiązywania sporów może okazać się nieoceniona. Strony często pomijają tę kwestię lub poświęcają jej minimalną uwagę, przeklejając gotowe lub poprzednio stosowane wzory postanowień umownych. Tymczasem taka klauzula może okazać się najważniejszą częścią podpisanego kontraktu.

Sędziowie oraz arbitrzy, którym poddany jest spór do rozstrzygnięcia, wskazują, że podstawową kwestią jest, jak klauzula/zapis na sąd polubowny zostanie sporządzony. Jeśli na przykład klauzula arbitrażowa zostanie sporządzona niewłaściwie, może okazać się, że spór w ogóle nie zostanie rozpoznany, a strony pomimo odmiennej woli będą musiały dochodzić swoich praw w sądzie.

Arbitraż – czy warto

Arbitraż, choć wciąż stosunkowo mało popularny w sektorze OZE, może oferować wielorakie korzyści. Szczególnie gdy stronom umowy zależy na: czasie, możliwości wpływu na procedurę rozwiązywania sporów, jak również większej pewności w rozstrzyganiu sporu, gdzie wspólnie godzą się na ograniczenie lub pozbawienie prawa do odwołania od orzeczonego werdyktu.

Atrakcyjność arbitrażu widoczna jest, gdy strony umowy mają siedziby w różnych jurysdykcjach – ceniąc sobie neutralność i nie godząc się, aby w przypadku sporu, arbitraż został rozstrzygnięty na terenie drugiej strony. Dużym plusem arbitrażu są również korzyści w zakresie efektywności postępowania arbitrażowego, jego kosztów i oszczędności czasu w porównaniu z postępowaniem sądowym.

Arbitraż daje również stronom możliwość skorzystania z wybranych przez siebie arbitrów, którzy posiadają doświadczenie i wiedzę (w szczególności techniczną) w zakresie rozpatrywania sporów. Możliwość ta jest nieoceniona w przypadku sporów związanych z energią odnawialną, gdzie arbitrzy posiadający wiedzę techniczną lub znający tajniki procesu inwestycyjnego budowy elektrowni wiatrowej są na wagę złota.

Klauzula arbitrażowa – elementy

Powyższe zalety nie mają jednak zastosowania, jeżeli strony nie zawrą skutecznej umowy o arbitraż. Najłatwiejszym sposobem jest przygotowanie odpowiedniej klauzuli arbitrażowej, regulującej wszelkie niezbędne elementy w przypadku zaistnienia sporu między stronami. Przy sporządzaniu klauzuli arbitrażowej należy wziąć pod uwagę szereg podstawowych kwestii:

I Staranne opracowanie

Nader często, konstruując umowy, strony wklejają używane wcześniej klauzule z dostępnych wzorów umów lub przeklejają klauzule ze stron internetowych danych ośrodków arbitrażowych, nie poddając ocenie ich przydatności do danej umowy. Często dzieje się to na etapie domykania umowy i dopisywania tych postanowień. Podkreślić należy, że wzory klauzul arbitrażowych z tak znanych ośrodków jak ICC, VIAC, UNICITRAL czy LCIA są bardzo dobrą podstawą do tworzenia klauzul arbitrażowych. Jednak zdaniem autora przy konstruowaniu danej klauzuli należy również wziąć pod uwagę specyfikę danej umowy oraz oczekiwania stron i odpowiednio ją zmodyfikować. Najistotniejsze jest, aby klauzule te były klarownie sformułowane i zawierały wszelkie niezbędne elementy, aby nie było zastrzeżeń co do ich interpretacji i skuteczności.

II Zakres oddania sporu pod arbitraż

Kluczową kwestią związaną z przygotowaniem klauzuli arbitrażowej jest klarowne określenie przedmiotu rozstrzygnięcia sporu, tj. wskazanie, jakie rodzaje spraw objęte są jurysdykcją arbitrażową. Jest to szczególnie istotne, gdy strony oddają pod arbitraż jedynie część spraw, a pozostałe rozstrzygane będą w postępowaniu sądowym. Arbitrzy sprawdzający wymogi formalne klauzuli arbitrażowej nie powinni mieć wątpliwości co do zakresu i charakteru sporu oddanego zgodnie przez strony pod arbitraż. W innym wypadku mogą odmówić wydania orzeczenia w sprawie, wskazując na brak swojej właściwości.

Szczególną staranność należy zachować, gdy strony postanawiają następczo zmienić umowę, zawierając aneks lub większą ilość aneksów. Nieprzemyślane wprowadzanie do aneksów klauzul arbitrażowych niespójnych z klauzulą zawartą w pierwotnej umowie albo poddawanie sporów, wynikłych z wykonywania aneksu, jurysdykcji sądów powszechnych, może doprowadzić do konieczności poddania jednego sporu w różnych częściach pod rozstrzygnięcia różnych sądów (powszechnego i polubownego albo np. różnych sądów polubownych).
Istotne jest, aby z klauzuli arbitrażowej jednoznacznie wynikała zgoda obu stron na oddanie sporu pod arbitraż. Użyte sformułowania muszą wyraźnie wskazywać na wyrażoną zgodę (np. „strony oddają”, „strony zobowiązują się”).

III Wybór reguł i ośrodka arbitrażowego

Przy konstruowaniu klauzuli arbitrażowej strony stają przed wyborem arbitrażu ad hoc lub arbitrażu instytucjonalnego (wyboru ośrodka arbitrażowego). W instytucjonalnym arbitrażu strony wybierają instytucję arbitrażową, która za odpowiednią opłatą pomoże w organizacji postępowania, trzymając administracyjną pieczę nad rozwiązaniem sporu. W przypadku arbitrażu ad hoc obowiązek ten zazwyczaj spada na strony postępowania.

Wybrane przez strony reguły arbitrażu określają ramy proceduralne postępowania. Wybierając gotowy zestaw reguł arbitrażowych oferowanych przez największe ośrodki arbitrażowe, strony nie muszą same kompleksowo uzgadniać reguł proceduralnych i zasad postępowania, ponieważ są już ustanowione. Wybór ustalonych zasad może przyspieszyć postępowanie i ograniczyć potencjalne spory co do przestrzegania ustalonych zasad postępowania. W klauzuli można wskazać dodatkowo, czy do rozstrzygania sporu ma mieć zastosowanie regulamin danej instytucji obowiązujący w momencie sporządzenia zapisu na sąd polubowny, czy też regulaminu obowiązujący w dniu wszczęcia postępowania.

Przy wyborze reguł arbitrażowych należy wziąć pod uwagę naturę przyszłego sporu. Zadaniem prawników sporządzających klauzulę arbitrażową jest sprawdzenie dostępnych orzeczeń danych ośrodków arbitrażowych (czy spory z danej kategorii spraw toczyły się przed daną instytucją), praktyki orzecznicze i proceduralne danego ośrodka oraz osoby arbitrów, którzy będą rozstrzygać w ich sprawie. W przypadku sektora OZE wybór ośrodka specjalizującego się w rozstrzyganiu takich spraw, w szczególności możliwość zaangażowania arbitrów – praktyków w dziedzinie OZE, w myśl zasady clara non sunt interpretanda, nie tylko przyspieszy rozwiązanie sporu, lecz także ułatwi procedowanie sprawy samym stronom i ich pełnomocnikom.

IV Miejsce arbitrażu

Miejsce arbitrażu, o ile strony nie zastrzegą inaczej, jest istotne, ponieważ określa prawo regulujące postępowanie arbitrażowe (lex arbitrii). Strony zazwyczaj wybierają neutralną lokalizację na miejsce arbitrażu, mając na uwadze położenie swojej siedziby i dojazdy, lokalizację przedsięwzięcia i miejsce, w którym sądy lokalne będą sprawnie egzekwować umowę i wspierać proces arbitrażu.

V Liczba arbitrów

W klauzuli arbitrażowej strony mogą zdecydować o liczbie arbitrów, którzy będą rozstrzygać sprawę. Najczęściej liczba arbitrów jest nieparzysta, aby uniknąć sytuacji, gdzie głosy rozkładają się równomiernie, a arbitrzy nie mogą osiągnąć werdyktu. Zazwyczaj strony wybierają 1 lub 3 arbitrów do przeprowadzenia arbitrażu.
W przypadku 1 lub więcej arbitrów strony często w klauzuli arbitrażowej wybierają procedurę ich wyboru, np. każda ze stron wybiera po 1 arbitrze, a wybrani arbitrzy wybierają 3. osobę lub każda strona wybiera po 1 arbitrze, a 3. arbitra strony muszą wybrać zgodnie.

VI Język

Wybór języka w klauzuli arbitrażowej pozwala uniknąć następczych sporów i stosowania reguł domyślnych zawartych w przepisach obowiązujących w miejscu arbitrażu. Wybór języka arbitrażu ma znaczenie w przypadku, kiedy strony są różnych narodowości. Należy pamiętać, że wybór języka dotyczy nie tylko samego języka postępowania, ale i dokumentów, zeznań świadków/ekspertów oraz ewentualnego tłumaczenia.
Powyższe elementy klauzuli rozstrzygania sporów w umowie mają kluczowe znaczenie w przypadku pojawienia się poważnego konfliktu biznesowego. Dobrze napisana klauzula arbitrażowa określi sposób rozwiązania problemu i zapewni, że prawa i obowiązki stron są w pełni egzekwowane.

Modelowa klauzula dla postępowania arbitrażowego

Poniżej znajdą Państwo przykładowe i podstawowe elementy, które powinny znaleźć się w klauzuli arbitrażowej. Klauzula arbitrażowa, zgodnie z wolą i sytuacją prawną stron, może być rozwijana o dodatkowe elementy.

Wszelkie spory wynikające z niniejszej umowy lub pozostające w związku z nią lub dotyczące jej ważności będą ostatecznie rozstrzygane przez Sąd [nazwa wybranego sądu arbitrażowego] na podstawie Regulaminu Arbitrażowego [nazwa wybranej instytucji arbitrażowej], obowiązującego w dniu wszczęcia postępowania / obowiązującego w dniu sporządzenia przez strony niniejszego zapisu na sąd polubowny.
Trybunał / sąd arbitrażowy składać się będzie z [liczba arbitrów].
Miejscem postępowania arbitrażowego będzie [proszę wpisać według preferencji].
Językiem postępowania będzie [proszę wpisać język postępowania].
Prawem właściwym jest [proszę wpisać prawo właściwe albo inne uregulowania].

Jeżeli są Państwo zainteresowani informacjami o arbitrażu, w tym arbitrażu w sektorze OZE , zapraszamy do kontaktu z naszymi ekspertami.