TSUE: Prawo do odliczenia VAT przysługuje w przypadku zaniechanych inwestycji

Katarzyna Mazan

30 listopada 2020 r.

12 listopada 2020 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wypowiedział się na temat prawa do odliczenia VAT od inwestycji, które ostatecznie nie doszły do skutku z uwagi na okoliczności niezależne od woli podatnika (wyrok w sprawie C‑734/19) oraz na temat prawa do odliczenia podatku VAT w związku z nabyciem usługi doradztwa w ramach nabycia udziałów, jeśli nabycie ostatecznie nie miało miejsca.

Pierwsza sprawa (C-734/19) dotyczyła spółki ITH Comercial Timişoara SRL z Rumunii. Spółka rozpoczęła dwie inwestycje obejmujące budowę budynków, dla których wymagane były określone pozwolenia. W związku z podjętymi inwestycjami spółka poniosła szereg wydatków pozwalających na rozpoczęcie inwestycji, od których odliczono podatek VAT naliczony. W późniejszym czasie, m.in. w wyniku kryzysu, projekty inwestycyjne zostały zawieszone, a następnie poddane likwidacji. W ramach kontroli podatkowej fiskus stwierdził, że spółka nieprawidłowo dokonała odliczenia podatku VAT – w chwili rozpoczęcia inwestycji Spółka miała wiedzę o okolicznościach, które mogłyby przeszkodzić w jej realizacji (kryzys i nieotrzymanie stosowanego pozwolenia).

Druga sprawa (C-42/19) związana była z podobną kwestią i dotyczyła portugalskiej spółki Sonaecom SGPS SA. Spór odnosił się do możliwości odliczenia podatku VAT od wydatków poczynionych na realizację przyszłej transakcji nabycia udziałów w operatorze telekomunikacyjnym. Transakcja ta ostatecznie nie doszła do skutku, dotyczyła wydatków na nabycie usługi doradztwa w zakresie badania rynku pod kątem pozyskania udziałów w innych spółkach, z zamiarem prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na uczestniczeniu w zarządzaniu tą spółką poprzez świadczenie na jej rzecz usług w zakresie zarządzania, opodatkowanych VAT. Portugalska spółka odliczyła podatek VAT naliczony.

W pierwszej sprawie, sąd krajowy zawiesił postępowanie i skierował pytania do TSUE w sprawie odliczenia podatku VAT. W uzasadnieniu do wyroku TSUE podkreślił, że prawo do odliczenia podatku VAT przysługuje, gdy osoba zainteresowana jest „podatnikiem”, a towary i usługi muszą być wykorzystane na potrzeby opodatkowanych transakcji. Co więcej, każdorazowo należy rozpatrzyć, czy w odniesieniu do danej transakcji, podmiot jest podatnikiem oraz czy działa w takim charakterze. TSUE uznał, że spółka spełnia powyższe przesłanki. Powołując się na dotychczasowe wyroki TSUE, wskazano że prawo do odliczenia VAT, co do zasady zostaje zachowane nawet wtedy, gdy ze względu na okoliczności niezależne od woli podatnika, nie korzysta on z towarów i usług, które prowadziłyby do odliczenia w ramach opodatkowanych transakcji.

TSUE zwrócił także uwagę na możliwość oceny dowodów przed organy podatkowe w odniesieniu do skorzystania z prawa do odliczenia. Trybunał podkreślił, że w zakresie okoliczności niezależnych od woli podatnika, zadaniem organu podatkowego nie jest ocena zasadności powodów, które skłoniły podatnika do zaprzestania planowanej inwestycji. Wspólny system podatku VAT gwarantuje bowiem neutralność wszelkiej działalności gospodarczej, niezależnie od jej celu lub rezultatu. Takie postępowanie oraz wykładnia przepisu doprowadziłaby do rozróżnienia podmiotów w zakresie prawa do odliczenia na te, które dokonują już transakcji opodatkowanych oraz te, które dopiero planują inwestycje będące źródłem transakcji opodatkowanych. Wprawdzie organy podatkowe mają możliwość dokonywania weryfikacji podatników, jednak według TSUE nieuzasadnione jest –  w zakresie zaprzestanych inwestycji – wprowadzanie przez organy podatkowe zasad dowodowych, takich jak domniemanie oszustwa lub nadużycia w kontekście możliwości odliczenia podatku VAT naliczonego. Ostatecznie TSUE stwierdził, że prawo do odliczenia podatku VAT od towarów i usług nabytych w celu dokonania transakcji podlegających opodatkowaniu zostaje zachowane, gdy początkowo planowane inwestycje zaniechano z uwagi na okoliczności niezależne od woli podatnika. Ponadto sąd podniósł, że jeśli podatnik ma nadal zamiar wykorzystywać nabyte towary do działalności opodatkowanej, nie należy dokonywać w tym zakresie korekty podatku VAT.

W drugiej sprawie, sądy odwoławcze zgodziły się ze stanowiskiem fiskusa. Ten utrzymywał, że spółce nie przysługuje prawo do odliczenia podatku VAT, ponieważ w rezultacie wydatki poniesione zostały na niezrealizowaną transakcję opodatkowaną. Portugalski naczelny sąd administracyjny, podobnie jak sąd w pierwszej sprawie, zawiesił postępowanie i zwrócił się do TSUE z pytaniami prejudycjalnymi. TSUE w wyroku powtórzył argumentację ze sprawy spółki rumuńskiej w zakresie zasady neutralności. Dodał także, że istotny jest związek ponoszonych wydatków z działalnością opodatkowaną. Co do zasady prawo do odliczenia podatku VAT obowiązuje, gdy istnieje bezpośredni i ścisły związek między daną transakcją nabycia a transakcją sprzedaży objętą podatkiem należnym. Z ugruntowanego orzecznictwa Trybunału wynika, że także pośredni związek wydatków z działalnością gospodarczą daje prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego, a wydatki jako koszty ogólne stanowią element składowy ceny towaru lub usługi opodatkowanej. W tej sprawie TSUE również uznał, że prawo do odliczenia podatku VAT przysługuje gdy przyszła transakcja ostatecznie nie zostanie zrealizowana.

Powyższe dwa wyroki TSUE nie są pierwszymi, które w sposób korzystny dla podatników uznają prawo do odliczenia podatku VAT w przypadku zaniechanych inwestycji. W podobnym tonie TSUE wypowiedział się także w wyroku w sprawie C-249/17 z 17 października 2018 r. oraz w innych. TSUE podkreślił w omawianych wyrokach, że wystarczy, aby podatnik miał zamiar wykorzystać nabywane towary względem planowanych inwestycji i przyszłych transakcji opodatkowanych. Zaprezentowane orzeczenia wskazują także –  w pewien sposób – granicę dokonywania przez organy podatkowe oceny powodów zaniechania danej inwestycji przez podatnika i wpływ takiego działania na zasadę neutralności podatku VAT. TSUE szczególnie podkreślił, że w przypadku zaniechania przyszłego projektu, organy podatkowe nie powinny  domniemywać występowania nadużycia prawa lub oszustwa, ponieważ skorzystanie z fundamentalnego prawa jakim jest odliczenie VAT w takich sytuacjach, stanie się nadmiernie utrudnione. Podatnik najlepiej zna specyfikę prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej i to podatnik, a nie organ podatkowy, jest w stanie ocenić, czy inwestycja może zostać zrealizowana. Warto zwrócić jednak uwagę na występowanie okoliczności dodatkowych, mających ostatecznie wpływ na to czy inwestycja dojdzie do skutku. Często okoliczności te nie są zależne od woli podatnika. A więc tym bardziej w związku z ich wystąpieniem, podatnikowi nie powinno być odbierane prawo do odliczenia VAT od poniesionych wydatków na planowaną inwestycję.

W przypadku jakichkolwiek pytań lub wątpliwości w zakresie kwestii poruszonych w niniejszym artykule, służymy pomocą i zachęcamy do kontaktu.