Nieprawidłowości w raportowaniu schematów podatkowych – sankcje

Marcin Muchowski

12 września 2019

Obowiązujące regulacje o raportowaniu schematów podatkowych przewidują sankcje administracyjne i karne za niewywiązywanie się z obowiązków związanych z raportowaniem. Zważywszy na maksymalne kwoty kar, sięgające ponad 20 mln zł w postępowaniu karnym oraz 10 mln zł w administracyjnym, warto przyjrzeć się okolicznościom, które mogą skutkować poniesieniem odpowiedzialności oraz sposobowi ustalania wysokości kar. Należy także poznać możliwości ograniczenia ryzyka zastosowania tych kar przez odpowiednie organy.

Procedura przeciwdziałania nieraportowaniu schematów

Karę za brak procedury przeciwdziałania niewywiązywaniu się z obowiązku raportowania schematów podatkowych przez podmioty do tego zobowiązane wprowadza art. 86m ordynacji podatkowej. Od 1 stycznia 2019 r. taką procedurę muszą posiadać i stosować podmioty będące promotorami, zatrudniające promotorów lub wypłacające im wynagrodzenie, których przychody lub koszty, w rozumieniu przepisów o rachunkowości, ustalone na podstawie prowadzonych ksiąg rachunkowych, przekroczyły w roku poprzedzającym rok obrotowy równowartość 8 mln zł.

Rodzaje kar za brak procedury

Przepisy MDR, zawarte w ordynacji podatkowej, przewidują następujące konsekwencje niedopełniania obowiązków związanych z wprowadzeniem procedury wewnętrznej:

karę pieniężną za niedopełnienie obowiązku wprowadzenia procedury wewnętrznej – w takim przypadku kara nie może być większa niż 2 mln zł,
karę pieniężną za niedopełnienie obowiązku wprowadzenia procedury wewnętrznej, w przypadku gdy przestępstwo skarbowe polegające na niedopełnieniu obowiązków wynikających z przepisów MDR zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu – w takim przypadku kara nie może być większa niż 10 mln zł.

Do nałożenia niższej ze wskazanych kar wystarczające jest ustalenie, że dany podmiot spełnia wymogi do wprowadzenia procedury tj. jest promotorem, zatrudnia promotora czy wypłaca mu wynagrodzenie, a nadto jego przychody przekroczyły ustawowy próg. Organ podatkowy może te okoliczności ustalić wszystkimi prawnie dostępnymi metodami. Najczęściej stanie się tak przy okazji kontroli podatkowej czy celno-skarbowej oraz czynności sprawdzających, przy okazji badania dokumentów firmy, dotyczących weryfikacji nabywania czy sprzedaży usług niematerialnych, czy też cen transferowych w transakcjach z podmiotami powiązanymi.

Wyższa kara może zostać nałożona przez szefa KAS w sytuacji, gdy stwierdzone zostanie prawomocnym wyrokiem sądu karnego popełnienie przestępstwa przeciwko obowiązkowi raportowania schematów podatkowych (m.in. nieterminowe raportowanie czy brak raportowania, jak też brak raportowania korzyści wynikającej z uzgodnienia). Warto pamiętać, że stwierdzenie popełnienia przestępstwa następuje również w przypadku dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, który to tryb jest często wykorzystywany przez osoby zaangażowane w rozliczenia podatkowe z uwagi na brak wpisu wyroku zezwalającego na poddanie się odpowiedzialności do Krajowego Rejestru Karnego.

Szef KAS ustalając wymiar kary bierze pod uwagę:

wagę i okoliczności naruszenia prawa oraz czas trwania tego naruszenia,
czy podobne naruszenia miały miejsce w przeszłości,
stopień przyczynienia się strony do powstania naruszenia prawa,
działania podjęte dobrowolnie przez stronę w celu uniknięcia skutków naruszenia prawa,
wysokość korzyści, którą strona osiągnęła, lub straty, której uniknęła,
w przypadku osoby fizycznej – warunki osobiste strony, na którą administracyjna kara pieniężna jest nakładana.

Powyższe wytyczne nakazują zatem inaczej traktować sytuacje, w których podatnik zlecił dokonanie analizy swojego modelu działania i na tej podstawie uznał, że nie jest promotorem, a następnie stanowisko to zostało zakwestionowane przez władze skarbowe. Jeśli podatnik będzie w stanie wykazać, że podjął racjonalnie oczekiwane kroki celem zapewnienia zgodności w tym obszarze, będzie to okoliczność przemawiającą za zastosowaniem niższej kary niż w przypadku, gdyby kwestia zgodności z regulacjami o raportowaniu schematów podatkowych w ogóle nie była podjęta w organizacji.

Znikoma waga naruszenia

Szef KAS może odstąpić od nałożenia administracyjnej kary pieniężnej i poprzestać na pouczeniu, w sytuacji gdy waga naruszenia prawa jest znikoma, a strona zaprzestała naruszania prawa. Znikoma waga naruszenia jest oceniana przez władze skarbowe, niemniej z uwagi na cel regulacji można mówić tutaj potencjalnie o sytuacjach, w których nie powstała jeszcze żadna korzyść związana z zastosowaniem schematu podatkowego albo schemat podlegający raportowaniu nie nosił znamion tzw. agresywnej optymalizacji podatkowej.

Warto rozważyć wprowadzenie w organizacji procedury weryfikacji czy podejmowane działania nie powodują obowiązku raportowania do władz skarbowych oraz czy nie prowadzą do konieczności wprowadzenia procedury, o której wprost mowa w przepisach ordynacji podatkowej.

Taka dodatkowa, nieobowiązkowa procedura może stanowić element polityki compliance firmy i być argumentem przemawiającym za przyjęciem przez władze skarbowe, jako okoliczności wpływającej na obniżenie kary, niskiego stopnia przyczynienia się organizacji do zaistnienia niezgodności z prawem. Może też pomóc zminimalizować czas trwania naruszenia i doprowadzić do jego szybkiego usunięcia w bezpieczny dla organizacji i jej pracowników sposób.

Sankcje wynikające z kodeksu karnego skarbowego

Ustawodawca wprowadzając regulacje MDR do polskiego prawa, przewidział sankcje karne za:

niewywiązanie się lub nieterminowe wywiązywanie się z obowiązków informacyjnych,
posługiwanie się unieważnionym numerem NSP.

Zgodnie z art. 80f Kodeksu karnego skarbowego, karze grzywny do 720 stawek dziennych podlega ten, kto wbrew obowiązkowi:

nie przekazuje właściwemu organowi informacji o schemacie podatkowym albo przekazuje informacje po terminie,
nie przekazuje właściwemu organowi danych dotyczących podmiotów, którym udostępniono standaryzowany schemat podatkowy albo przekazuje je po terminie,
będąc korzystającym nie składa w terminie przewidzianym do złożenia deklaracji podatkowej informacji o osiągniętej dzięki schematowi korzyści podatkowej lub o wdrożeniu schematu,
nie informuje pisemnie podmiotu obowiązanego do przekazania schematu podatkowego o tym obowiązku lub robi to po terminie,
nie przekazuje podmiotowi obowiązanemu do przekazania schematu podatkowego danych dotyczących schematu podatkowego lub robi to po terminie (art. 86f §r1 ordynacji podatkowej),
nie informuje pisemnie podmiotów obowiązanych do przekazania informacji o schemacie podatkowym o tym, że nie przekaże informacji o schemacie podatkowym lub robi to po terminie,
nie występuje do podmiotu zlecającego czynności z odrębnym pismem o przekazanie mu pisemnego oświadczenia, że uzgodnienie nie stanowi schematu podatkowego lub robi to po terminie.

Jak ustalana jest wysokość kary?

Stawka dzienna kary grzywny nie może być niższa od jednej trzydziestej części minimalnego wynagrodzenia ani też przekraczać jej czterystukrotności. W 2019 r. stawka dzienna waha się w granicach: od 75 zł do 30 000 zł. Stąd kara grzywny za wskazane czyny waha się w granicach: od 750 zł do 21,6 mln zł.

Z kolei karze grzywny do 240 stawek dziennych (w 2019 r. maksymalnie do kwoty 7,2 mln zł) podlega ten, kto posługuje się unieważnionym numerem schematu podatkowego.

W wypadku mniejszej wagi przewinienia, w powyższych przypadkach sprawca podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe. W 2019 r. kara grzywny za wykroczenie skarbowe może zostać orzeczona w granicach od 225 zł do 45 000 zł. Jest zatem istotnie niższa niż kara za przestępstwo skarbowe.

Ustalając stawkę dzienną sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. W praktyce oznacza to przeprowadzenie wywiadu na temat sytuacji materialnej sprawcy, w tym w zakresie jego majątku, przychodów i kosztów utrzymania. Brane pod uwagę są również inne istotne czynniki, np. stałe koszty leczenia czy płacone alimenty.

Kiedy możliwe jest skazanie?

Co istotne, aby w ogóle mówić o możliwości skazania za wyżej wskazane przestępstwa, należy w pierwszej kolejności we właściwy sposób ustalić sprawcę czynu, a potem dowieść że działał on umyślnie.

W tym kontekście wprowadzenie procedury zarządzania raportowaniem podatkowym, w której zostanie opisane w jaki sposób pracownicy organizacji mają działać, szczególnie w przypadkach wątpliwych, będzie istotnym argumentem za zogniskowaniem odpowiedzialności za błędy w raportowaniu u osób, które są rzeczywiście w ten obszar zaangażowane. Powinno to doprowadzić do niepodejmowania działań karnych w stosunku do osób niezaangażowanych (np. członka zarządu odpowiedzialnego za rozwój biznesu czy marketing).

Wprowadzenie procedury compliance w zakresie raportowania schematów podatkowych może mieć wpływ na ustalenie działania nieumyślnego sprawcy naruszenia. Jeśli sprawca stosował się do procedury i zidentyfikował wątpliwą pod kątem sprawozdawczym sytuację, którą jednak błędnie zaklasyfikował jako niepodlegającą raportowaniu, to trudno mówić o umyślnym działaniu, nakierowanym na intencjonalne ukrycie przed władzami skarbowymi faktu istnienia schematu podatkowego.

Działania zaradcze

Praktycznym sposobem na poradzenie sobie z ewentualnymi zarzutami dotyczącymi nieprawidłowości w raportowaniu MDR jest możliwość skorzystania z tzw. czynnego żalu, czyli doniesienia przez sprawcę o popełnieniu przestępstwa wraz z usunięciem skutków naruszenia i wskazaniem osób współpracujących. Skutecznie złożony czynny żal pozwoli na wyłączenie możliwości ukarania sprawcy za np. nieterminowe złożenie raportu o schemacie podatkowym.

W przypadku postawienia zarzutów do przestępstw związanych z raportowaniem schematów podatkowych, oprócz obrony przed sądem karnym i argumentowania co do braku winy, czy też wysokości kary, zastosowanie może znaleźć instytucja dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Jest to specjalna procedura, przewidziana wyłącznie dla przestępstw skarbowych, w której po spełnieniu ustawowych warunków (m.in. zapłata grzywny ustalonej przez organ podatkowy) władze podatkowe występują do sądu karnego o zezwolenie na poddanie się odpowiedzialności. W razie wydania wyroku zezwalającego na poddanie się odpowiedzialności, sprawca nie nabywa statusu osoby skazanej, a jego dane nie są wpisywane do Krajowego Rejestru Karnego.

Jeżeli są Państwo zainteresowani dodatkowymi informacjami o sposobach zabezpieczenia się przed nieprawidłowościami w procesie raportowania schematów podatkowych lub innymi poruszanymi zagadnieniami, zapraszamy do kontaktu z ekspertami Rödl & Partner w Gdańsku, Gliwicach, Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu.