Beneficjenci w dobie koronawirusa czyli jak ratować projekt w czasie epidemii

Wybuch pandemii COVID-19 wywiera wpływ również na świat Funduszy Europejskich. W tym kontekście, grupą najbardziej dotkniętą przez obecną sytuację są beneficjenci borykający się z problemami m.in. terminowej realizacji projektów unijnych. Zastój światowej gospodarki bezpośrednio oddziałuje nie tylko na dotychczasową działalność przedsiębiorców, ale także kładzie się cieniem na przyszłość wielu firm. Jak Unia Europejska i krajowe instytucje radzą sobie z tymi problemami i na jakie udogodnienia w związku z wystąpieniem siły wyższej mogą liczyć obecni i potencjalni Beneficjenci Funduszy Europejskich?

Fala epidemiologiczna, która od wielu tygodni zalewa kraje całego świata w coraz większym stopniu przyczynia się do zastoju gospodarczego, skutecznie uniemożliwiając przedsiębiorcom normalne funkcjonowanie. Dotyczy to także podmiotów dynamicznie rozwijających się dzięki Funduszom Europejskim, a więc ich obecnych
i potencjalnych beneficjentów.

 
Wstrzymane lub znacznie opóźnione dostawy, zamknięte laboratoria, jednostki naukowe
i linie produkcyjne oraz zmiana organizacji pracy znacznie wpływają na wydajność realizacji projektów unijnych. Generuje to nie tylko straty finansowe, ale także długofalowy spadek przychodów oraz liczne komplikacje administracyjne. Mimo tego, że obywateli zabezpiecza szereg regulacji prawnych determinujących funkcjonowanie państwa w czasie nieprzewidywalnych zdarzeń, to jednak ich uszczegółowienie i implementacja trwają nieraz za długo, by skutecznie odeprzeć czyhające na uczestników rynku zagrożenia ekonomiczne. Na szczęście dynamika zmian w zakresie dotyczącym projektów unijnych jest duża, dzięki czemu do rąk beneficjentów trafia coraz więcej narzędzi do obrony przed  COVID-19.

JAK UNIA EUROPEJSKA WSPIERA BENEFICJENTÓW?

Komisja Europejska podjęła liczne działania służące ochronie obywateli państw członkowskich przed destrukcyjnymi skutkami pandemii. Dotyczy to również płynności gospodarczej i wspierania przedsiębiorstwa działających na terytorium UE.

Skoordynowana europejska reakcja na skutki gospodarcze koronawirusa.

Kwalifikacja pandemii COVID-19 jako „nadzwyczajnego zdarzenia pozostającego poza kontrolą rządu” pozwoliła uruchomić m.in. środki pomocowe dla przedsiębiorców i pracowników. W najbliższych tygodniach 1 mld euro zostanie przekierowany z budżetu UE jako gwarancja dla Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego, aby zachęcić banki do zapewnienia płynności MŚP i małych spółek o średniej kapitalizacji.
Z pomocy finansowej obejmującej około 8 mld euro skorzysta co najmniej 100 tys. takich przedsiębiorstw. Najbardziej dotkniętym kredytobiorcom zapewniona zostanie możliwość tymczasowego zawieszenia spłaty kredytu.

Tymczasowe ramy prawne umożliwiające państwom członkowskim dodatkowe wsparcie gospodarki w kontekście epidemii COVID-19 w postaci:

• Dotacji bezpośrednich, selektywnych korzyści podatkowych oraz zaliczek
  Państwa członkowskie będą mogły ustanowić programy, w ramach których przedsiębiorstwom będzie można przyznać do 800 tys. euro na zaspokojenie pilnego zapotrzebowania na płynność.
• Gwarancji państwowych na pożyczki zaciągnięte przez przedsiębiorstwa w bankach
  Państwa członkowskie będą mogły udzielać gwarancji państwowych, aby zapewnić możliwość udzielania przez banki pożyczek klientom, którzy ich potrzebują.
• Subsydiowanych pożyczek ze środków publicznych dla przedsiębiorstw
  Państwa członkowskie będą mogły udzielać przedsiębiorstwom pożyczek
  o korzystnych stopach oprocentowania. Pożyczki te mogą pomóc przedsiębiorstwom
  w zaspokojeniu pilnych potrzeb kapitałowych i inwestycyjnych.
• Gwarancji dla banków kierujących pomoc państwa do gospodarki realnej
  Niektóre państwa członkowskie planują wykorzystać istniejące zdolności banków
  w zakresie udzielania pożyczek jako kanał wsparcia dla firm, w szczególności dla małych i średnich przedsiębiorstw.
• Krótkoterminowych ubezpieczeń kredytów eksportowych udzielanych przez państwo

Tymczasowe ramy prawne, według bieżących założeń, będą obowiązywały do końca grudnia 2020 r.

CZY W TRAKCIE PANDEMII MOŻNA MÓWIĆ O SILE WYŻSZEJ?

Komisja Europejska opublikowała wyjaśnienia dotyczące możliwego zastosowania zapisu
o sile wyższej w umowie grantowej w projektach finansowanych w ramach programu „Horyzont 2020, w kontekście zagrożenia epidemią koronawirusa. Zastosowanie tego zapisu
w przypadku ewentualnych opóźnień w realizacji projektu lub poniesienia dodatkowych kosztów, związanych np. z odwołanymi podróżami, będzie możliwe po wcześniejszej akceptacji KE/REA/jednostki finansującej. Pozwoli to zminimalizować straty poniesione przez beneficjentów w związku z pandemią i pozytywnie wpłynie na utrzymanie ciągłości projektów unijnych.

JAK POLSKA WSPIERA BENEFICJENTÓW?

Na skutek decyzji Komisji Europejskiej, państwa członkowskie przystąpiły do realizacji odpowiednich założeń na szczeblu krajowym. Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej sformułowało propozycje działań możliwych do podjęcia przez właściwe instytucje w celu zabezpieczenia Beneficjentów przed negatywnym wpływem koronawirusa na realizację projektów unijnych. W tym przypadku odstąpienie od przyjętych reguł wdrażania funduszy unijnych powinno znajdować uzasadnienie w wystąpieniu siły wyższej, jaką w przedmiotowym przypadku stanowi pandemia koronawirusa. Aby Beneficjent mógł skorzystać z udogodnień przewidzianych przez ministerstwo, z analizy jego jednostkowego przypadku musi wynikać, że prawidłową realizację projektu uniemożliwia zdarzenie:

• zewnętrzne – mające swe źródło poza podmiotem, z którego działaniem związana jest odpowiedzialność odszkodowawcza,
• niemożliwe do przewidzenia – przy czym nie chodzi tu o absolutną niemożliwość przewidzenia jakiegoś zdarzenia, lecz o mały stopień prawdopodobieństwa jego pojawienia się w określonej sytuacji w świetle obiektywnej oceny wydarzeń,
• niemożliwe do zapobieżenia – nie tyle samemu zjawisku, ale szkodliwym jego następstwom przy zastosowaniu współczesnej techniki.

Są to ugruntowane w orzecznictwie przesłanki sformułowane przez Sąd Najwyższy i jedynie spełnienie ich kumulatywnie pozwala na zastosowanie preferencyjnych rozwiązań. Przewiduje się:

• W przypadku trwających naborów wniosków, których termin zakończenia przypada
  w najbliższych tygodniach – wydłużenie terminu zakończenia naboru wniosków,
• W przypadku trwającej oceny projektów w ramach zakończonych naborów – wprowadzenie systemu zdalnej pracy członków KOP,
• Przeprowadzanie zaplanowanych komitetów monitorujących w trybie obiegowym,
• W przypadku projektów, przy realizacji których występują lub mogą wystąpić opóźnienia – w zależności od konkretnego przypadku i po dokonaniu szczególnie wnikliwej oceny rzeczywistego wpływu obecnej sytuacji na realizację danego projektu: 
  - aneksowanie umowy w celu wydłużenia terminów składania wniosków o płatność,
  - aneksowanie umowy w celu zmiany terminu jego zakończenia,
• W przypadku wydatków poniesionych w projektach, w których konieczne było odwołanie, w związku z obecną sytuacją, finansowanych w nich spotkań, szkoleń czy wyjazdów, możliwe jest uznania poniesionych wydatków za kwalifikowalne, po dokonaniu wnikliwej analizy, w szczególności, czy poszczególni beneficjenci podejmowali niezbędne starania związane z odwołaniem spotkania i odzyskaniem zapłaconych w ramach projektów środków oraz czy te starania podejmowane były z odpowiednim wyprzedzeniem.

 
Obecna sytuacja stawia wyzwania nie tylko przed odpowiedzialnymi instytucjami, ale także przed beneficjentami, którzy chcąc skorzystać z opisanych powyżej rozwiązań, muszą wykazać się dbałością w prowadzeniu dokumentacji, udowodnić wpływ siły wyższej na niemożność terminowej realizacji projektów lub wystąpienie innego rodzaju komplikacji. Do tej pory wprowadzone zostały założenia dotyczące wydłużenia terminów naborów i realizacji projektów oraz organizacji pracy zdalnej w instytucjach. Otrzymanie wsparcia
w postaci m.in. preferencyjnych rozwiązań finansowych, uzależnione jest od nadal oczekiwanych, szczegółowych regulacji, które pozwolą wdrożyć je do rzeczywistości biznesowej.

Specyfika bieżących zdarzeń powoduje konieczność indywidualnego traktowania beneficjentów w oparciu o charakter sytuacji, z jaką zmagają się na skutek wystąpienia pandemii koronawirusa. Wszystkie okoliczności stanowiące podstawę do zastosowania wobec nich środków zaradczych lub wdrożenia preferencyjnych rozwiązań muszą zostać poddane jednostkowej analizie przez właściwe instytucje.

 
Rödl & Partner wraz z A1 Europe zapewniają beneficjentom analizę obecnego stanu realizacji projektów i ich oczekiwanych rezultatów w kontekście utrudnień wywołanych pandemią COVID-19 oraz jej gospodarczymi następstwami. Udzielają także pomocy w zachowaniu ciągłości projektów, minimalizowaniu potencjalnych strat oraz uzyskaniu środków pomocowych z dbałością o praktykę prawną.

Anna Zaremba, A1 Europe

24 marca 2020 r.