Zmiany w kodeksie spółek handlowych

Maciej Ogórek

19 kwietnia 2021 r. ​

Trwają prace nad istotnymi zmianami w kodeksie spółek handlowych. Czego dotyczy projekt nowelizacji i jakie są jego główne założenia?

Przepisy kodeksu spółek handlowych w aktualnym brzmieniu nie odpowiadają potrzebom spółek działających w ramach struktur holdingowych. W polskiej rzeczywistości prawnej funkcjonuje wiele spółek, które funkcjonują jako element grupy kapitałowej, współdziałając z innymi powiązanymi podmiotami.  Niejednokrotnie spółki tworzące taką grupę kierują się wspólnymi celami gospodarczymi i tworzą jeden organizm gospodarczy. Współpraca ta często ma charakter faktyczny i nie jest w żaden sposób uregulowana, co niewątpliwie utrudnia prowadzenie działalności w ramach struktur holdingowych. Odpowiedzią na potrzeby rynkowe ma być uchwalenie tzw. prawa holdingowego.

Przepisy prawa holdingowego mają przede wszystkim ułatwić zarządzanie grupą spółek przez spółkę dominującą. Z drugiej strony, równie istotnym celem przepisów jest zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony poszczególnym podmiotom związanym z funkcjonowaniem grupy spółek. Przyznanie spółce dominującej większych możliwości wywierania wpływu na spółkę zależną musi wiązać się z jednoczesnymi mechanizmami chroniącymi spółkę zależną, wierzycieli spółki zależnej, czy też członków organów spółki zależnej. Wyważenie tych interesów jest kluczowe, aby nowe rozwiązania prawne faktycznie ułatwiły prowadzenie działalności w ramach struktur holdingowych. Założeniem nowelizacji jest częściowa regulacja prawa holdingowego, która ma stanowić odpowiedź na potrzeby obrotu gospodarczego, bez kompleksowego regulowania wszystkich zagadnień związanych w działalnością holdingów.

Najważniejsze założenia prawa holdingowego

Projekt prawa holdingowego posługuje się pojęciami „grupa spółek” oraz „interes grupy spółek”. Charakterystyczną cechą grupy spółek jest fakt, że tworzą ją spółka dominująca i spółki zależne kierujące się wspólną strategią gospodarczą. Do kodeksu wprowadzona zostanie klauzula generalna, zgodnie z którą spółka dominująca kieruje się nie tylko własnym interesem, lecz również interesem grupy (z poszanowaniem praw wierzycieli i wspólników lub akcjonariuszy mniejszościowych). Przepis ten stanowi ważną dyrektywę dla organów spółek funkcjonujących w grupach kapitałowych. Jest także reakcją na obecną praktykę podmiotów, które podejmują decyzje biznesowe leżące nie tylko w i ich interesie, ale przede wszystkim w interesie całej grupy.

Uczestnictwo w grupie spółek w rozumieniu prawa holdingowego ma być dobrowolne. Oznacza to, że przepisy prawa holdingowego nie będą stosowane automatycznie. Aby korzystać z nowych rozwiązań konieczne będzie podjęcie uchwały przez zgromadzenie wspólników spółki zależnej większością ¾ głosów. Ponadto, aby stosować większość istotnych rozwiązań prawa holdingowego konieczne będzie ujawnienie informacji o uczestniczeniu w grupie spółek w rejestrze przedsiębiorców KRS (zarówno przez spółkę zależną, jak i dominującą).

Najnowsza wersja projektu rozwiązała problem, który pojawił się w jego pierwotnej wersji. Dotyczył on ujawniania w rejestrze informacji o uczestniczeniu w grupie spółek przez podmioty zagraniczne. Wymóg zamieszczania takiej informacji przez zagraniczne spółki dominujące byłby wysoce niepraktyczny, a często niemożliwy do spełnienia. Z tego względu zdecydowano się na zmianę – w przypadku zagranicznych spółek dominujących wystarczające będzie umieszczenie informacji o uczestnictwie w grupie spółek przez polską spółkę zależną, ze wskazaniem spółki dominującej.

Wiążące polecenia – charakterystyka  nowego narzędzia

Jednym z najważniejszych narzędzi jakie wprowadzi nowelizacja będą tzw. wiążące polecenia wydawane przez spółkę dominującą podmiotom zależnym. Celem tej instytucji jest uregulowanie obecnych w praktyce poleceń wydawanych przez spółki dominujące podmiotom zależnym.

Wiążące polecenia powinny być, pod rygorem nieważności, wydawane na piśmie. Mają również zawierać informację na temat interesu grupy spółek – który uzasadnia wydanie wiążącego polecenia, spodziewanych korzyści (lub szkód) spółki zależnej oraz o przewidywanym sposobie naprawienia szkody, która może powstać w wyniku wykonania polecenia przez spółkę zależną. Wykonanie wiążącego polecenia powinno nastąpić w oparciu o uchwałę zarządu spółki zależnej.

Spółka zależna, której wydano polecenie nie zawsze będzie zobowiązana do jego wykonania. Prawo holdingowe przewiduje kilka wyjątków w tym zakresie. Przyczyny odmowy wykonania polecenia będą inne w przypadku spółek jednoosobowych oraz spółek posiadających większą liczbę wspólników lub akcjonariuszy. Jednoosobowa spółka zależna będzie mogła odmówić wykonania wiążącego polecenia tylko jeśli prowadziłoby ono do niewypłacalności spółki lub do zagrożenia niewypłacalnością. Pozostałe spółki zależne powinny natomiast odmówić jeśli istnieje uzasadniona obawa, że polecenie jest sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną należącą do grupy spółek w okresie najbliższych dwóch lat licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę.

Odpowiedzialność członków organów spółki zależnej

Projektowane rozwiązania zakładają ochronę interesów członków organów spółki zależnej, która wykonuje wiążące polecenie otrzymane od spółki dominującej. Nie będą oni ponosić odpowiedzialności cywilnej, ani też odpowiedzialności karnej w razie wykonania polecenia wiążącego – jeśli polecenie spełniało ustawowe warunki formalne oraz merytoryczne. Wyłączona zostanie również odpowiedzialność za niewykonanie polecenia, jeśli istniały ku temu podstawy.

Zasady odpowiedzialności spółki dominującej

W związku z uzyskaniem dodatkowych kompetencji względem spółek zależnych, spółka dominująca ma zgodnie z projektem ponosić odpowiedzialność cywilną związaną z korzystaniem z dodatkowych uprawnień. W stosunku do jednoosobowej spółki zależnej spółka dominująca będzie odpowiedzialna za szkody wywołane wykonaniem wiążącego polecenia, jeśli doprowadziło to do niewypłacalności spółki. Odpowiedzialność ta oparta jest na zasadzie winy. W odniesieniu do innych spółek zależnych, spółka dominująca poniesie odpowiedzialność odszkodowawczą, jeśli polecenie zostało wykonane z naruszeniem interesu grupy spółek. Spółka zależna oraz jej wspólnicy lub akcjonariusze będą mogli też dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych.

Ponadto spółka dominująca w niektórych przypadkach będzie ponosić odpowiedzialność względem pozostałych wspólników (lub akcjonariuszy) spółki zależnej – za obniżenie wartości ich udziałów (akcji), jeżeli nastąpiło to w wyniku wykonania wiążącego polecenia.

Roszczenia odszkodowawcze przeciwko spółce dominującej mogą również przysługiwać wierzycielom spółki zależnej. W tym przypadku odpowiedzialność spółki dominującej będzie zachodziła, gdy w następstwie wiążącego polecenia egzekucja prowadzona względem spółki zależnej okaże się bezskuteczna. Ten rodzaj odpowiedzialności został oparty o mechanizm podobny do odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o. uregulowanej w art. 299 kodeksu spółek handlowych.

Pozostałe regulacje prawa holdingowego

Poza opisanymi wyżej rozwiązaniami uczestnictwo w grupie spółek otworzy także inne możliwości. Spółka dominująca otrzyma możliwość przeglądania ksiąg finansowych i żądania informacji od spółki zależnej. Istotną motywacją do uczestniczenia w grupie spółek może być również chęć dokonania wykupu udziałów wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych przez spółkę dominującą (tzw. squeeze-out). Może to być szczególnie atrakcyjne rozwiązanie w przypadku spółek z o.o., co do których aktualnie kodeks nie przewiduje takiej możliwości.

Z drugiej strony podjęcie decyzji o uczestnictwie w grupie spółek uprawni wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych podmiotu zależnego do żądania odkupienia ich udziałów (tzw. sell-out). Wspólnicy (akcjonariusze) mniejszościowi będą również uprawnieni do żądania wyznaczenia przez sąd firmy audytorskiej, w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy. Dodatkowo spółka zależna zobowiązana będzie do ujmowania w rocznym sprawozdaniu z działalności informacji na temat otrzymanych poleceń wiążących.

W oczekiwaniu na zmiany

Intencja zakładająca częściowe uregulowanie prawa holdingowego jest słusznym kierunkiem podjętym przez polskiego ustawodawcę. Rozwiązanie to jest szczególnie atrakcyjne z punktu widzenia członków zarządu spółek zależnych, które w swojej bieżącej działalności niejednokrotnie podlegają presji wywieranej przez spółkę dominującą, a jednocześnie ponoszą odpowiedzialność za podejmowane decyzje. Można mieć nadzieję, że nowe regulacje pozwolą na wypracowanie bardziej przejrzystych reguł współpracy (oraz reguł ponoszenia odpowiedzialności) wewnątrz holdingów. Mimo że na ostateczne brzmienie przepisów trzeba jeszcze poczekać, już teraz warto obserwować prace nad projektem i przeanalizować w jaki sposób można wykorzystać uczestnictwo w grupie spółek. 

Jeżeli są Państwo zainteresowani zmianami w prawie holdingowym i ich zastosowaniem w działalności biznesowej, zachęcamy do kontaktu z ekspertami Rödl & Partne