Ustawa o sygnalistach – ochrona sygnalistów

Łukasz Napiórkowski

21 lutego 2021 r.

Unijna dyrektywa dotycząca ochrony sygnalistów została uchwalona. Mimo że termin jej wdrożenia do krajowego systemu prawnego minął 17 grudnia 2021 roku, to ustawa o sygnalistach jest dopiero procedowana. Znany jest już jednak zarys obowiązków, którym będą musieli sprostać pracodawcy, aby zapewnić ochronę osobom zgłaszającym naruszenia.

Sygnalista – ustawa

W Polsce ochrona sygnalistów, czyli osób sygnalizujących nieprawidłowości dostrzeżone w obrębie organizacji, była dotychczas jedynie fragmentaryczna. Obowiązek zapewnienia sygnalistom możliwości poinformowania o naruszeniach przewiduje ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (ustawa AML), przy czym odnosi się ona wyłącznie do przedsiębiorców wykonujących określony rodzaj działalności, na przykład świadczących usługi bankowe. Już wkrótce się to jednak zmieni.

Aktualnie procedowana jest ustawa o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. To właśnie ta ustawa zaimplementuje do polskiego porządku prawnego rozwiązania zawarte w dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/1937 z dnia 23 października 2019 roku w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.

Ochrona sygnalistów – obowiązki przedsiębiorcy

Jakie obowiązki będą mieli pracodawcy, gdy zapisy ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa wejdą w życie? Najważniejsze z nich to:

• umożliwienie między innymi pracownikom dokonywania zgłoszeń o nieprawidłowościach za pośrednictwem wewnętrznych kanałów zgłoszeń. Zgłaszającym gwarantować muszą one co najmniej poufność;
• zagwarantowanie sygnalistom ochrony przed działaniami odwetowymi choćby ze strony bezpośrednich przełożonych, na przykład przed zwolnieniem, przeniesieniem na niższe stanowisko czy pominięciem przy awansie.

Warto przy tym pamiętać, że termin „sygnalista” nie odnosi się wyłącznie do obecnych i byłych pracowników, którzy obowiązki wykonują na podstawie umów o pracę. Zgłoszeń będą mogli dokonywać także wspólnicy, osoby współpracujące z firmą na podstawie umów cywilnoprawnych, stażyści i praktykanci czy kontrahenci.

Sygnaliści mogą – oprócz zgłoszeń wewnętrznych – dokonywać zgłoszeń zewnętrznych. Polegają one na powiadomieniu odpowiedniego organu o naruszeniu prawa. W niektórych przypadkach sygnalista będzie mógł też dokonać ujawnienia publicznego, na przykład poprzez media.

Dalsze losy ustawy o sygnalistach

Wejście w życie ustawy o sygnalistach będzie oznaczać dla pracodawców szereg zmian.. W pierwszej kolejności regulamin zgłoszeń wewnętrznych, określający wewnętrzną procedurę zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych muszą opracować:

• podmioty z sektora publicznego, które zatrudniają co najmniej 50 pracowników,
• podmioty z sektora prywatnego, u których zatrudnienie wynosi co najmniej 250 pracowników,
• pracodawcy, którzy objęci są zakresem zastosowania aktów wymienionych w załączniku do unijnej dyrektywy (niezależnie od liczby pracowników). Są to przede wszystkim podmioty prowadzące działalność w zakresie:
   - usług, produktów i rynków finansowych;
  - zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu;
  - bezpieczeństwa transportu; czy
  - ochrony środowiska.

Z czasem obowiązek ten ulegnie rozszerzeniu i obejmie wszystkich pracodawców zatrudniających co najmniej 50 pracowników.

Rozważając powyższe trzeba również mieć na uwadze, że projekt ustawy o sygnalistach przewiduje możliwość wprowadzenia regulaminu zgłoszeń wewnętrznych przez mniejsze podmioty na zasadach dobrowolności. Biorąc pod uwagę, że sygnaliści będę posiadali uprawnienie do dokonywania zgłoszeń zewnętrznych oraz publicznych niezależnie od posiadania wewnętrznych procedur przez pracodawców, także mniejsze podmioty powinny rozważyć  wprowadzenie własnych kanałów zgłoszeniowych celem zachęcenia wykrywania naruszeń prawa wewnątrz organizacji.

Regulamin zgłoszeń wewnętrznych pracodawca ustala po konsultacji z:

1. zakładową organizacją związkową albo
2. przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy – jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa.

Kolejnym krokiem jest przeanalizowanie umów zawieranych z pracownikami, zleceniobiorcami czy kontrahentami pod kątem tego, czy nie zawierają one zapisów uniemożliwiających im poinformowanie o nieprawidłowościach. Jest to istotne choćby dlatego, że obecny projekt ustawy przewiduje odpowiedzialność karną dla organizacji, które nie zapewnią właściwej ochrony sygnalistom.

Państwa firma będzie musiała już wkrótce zapewnić ochronę sygnalistom? Zapraszamy do skorzystania z merytorycznego wsparcia zespołu Rödl & Partner. Pomożemy opracować i wdrożyć niezbędne procedury. Przeanalizujemy też treści umów, weryfikując, czy nie występują w nich zapisy, na podstawie których sygnalista nie może dokonać zgłoszenia nieprawidłowości.