Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych – projekt ustawy

Joanna Jurasz, Łukasz Sokołowski

1 lutego 2019 r. 

Na początku stycznia 2019 r. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. W porównaniu do obowiązujących regulacji, nowa ustawa znacznie rozszerza katalog sytuacji, w których podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność za czyny zabronione oraz podnosi próg i pułap ustawowej wysokości kar pieniężnych.

Nieefektywne regulacje

Odpowiedzialność podmiotów zbiorowych, a w węższym ujęciu odpowiedzialność osób prawnych za czyny zabronione pod groźbą kary, stanowi składnik mechanizmu przeciwdziałania i zwalczania przestępczości gospodarczej i skarbowej, w tym także działalności o charakterze korupcyjnym. Uregulowania w tym zakresie obowiązują w Polsce od kilkunastu lat (aktualna  ustawa została wprowadzona w 2002 roku), jednak rząd ocenił je jako nieefektywne. Świadczyć ma o tym liczba spraw sądowych prowadzonych na podstawie dotychczasowych przepisów. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy, na podstawie dotychczasowych przepisów w 2016 r., do sądów wpłynęło jedynie 25 spraw tego typu, zaś w roku 2017 było ich 14. O nieefektywności przepisów świadczy również wskazywana przez twórców projektu, nieznaczna wysokość orzekanych kar, która wynika z faktu że aktualne przepisy w praktyce znajdują zastosowanie jedynie do niewielkich podmiotów. 

Efektywność regulacji odnoszących się do odpowiedzialności podmiotów zbiorowych ma istotne znaczenie z uwagi na zobowiązania międzynarodowe wynikające z wiążących Polskę instrumentów prawnych Unii Europejskiej, Rady Europy i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Instrumenty te przewidują obowiązek wprowadzenia sprawnie funkcjonującego systemu odpowiedzialności osób prawnych i zapewnienia, by podlegały one skutecznym sankcjom o charakterze odstraszającym, proporcjonalnym do wagi popełnionych przestępstw.

Proponowane zmiany

W świetle projektu ustawy, podmiot zbiorowy odpowiadać będzie za czyn zabroniony pozostający bezpośrednio w związku z prowadzoną przez niego działalnością. Projekt ustawy rozszerza krąg podmiotów, których działanie lub zaniechanie działania może spowodować odpowiedzialność podmiotu zbiorowego. W myśl projektu wystarczy , by  czynu zabronionego dopuścił się nawet pracownik czy podwykonawca, a nie tylko organ podmiotu (np. zarząd), jego członek, osoba fizyczna uprawniona do jego reprezentacji czy dopuszczona do działania przez organ lub członka organu.

Nowe przepisy nie będą także wymagały jako warunku odpowiedzialności podmiotu zbiorowego uprzedniego skazania osoby fizycznej. Wystarczy ustalenie, że osoba fizyczna pełniąca określone funkcje w podmiocie zbiorowym popełniła czyn zabroniony, który przyniósł lub mógł przynieść temu podmiotowi korzyść. 

Zakłada się także podwyższenie progu i pułapu ustawowej wysokości kar pieniężnych oraz odejście od powiązania wysokości kary z wysokością przychodu osiągniętego przez podmiot zbiorowy. Umożliwi to orzeczenie kary pieniężnej wobec podmiotu, który posiada majątek i nie wykazuje przychodu.

W przyszłości sąd będzie mógł nałożyć na podmiot zbiorowy karę pieniężną w wysokości od 30 000 do 30 000 000 PLN. W szczególnych przypadkach – gdy działalność podmiotu zbiorowego zagraża bezpieczeństwu obrotu gospodarczego – sąd będzie mógł również orzec rozwiązanie podmiotu zbiorowego. Jednak nałożenie kary pieniężnej na podmiot zbiorowy nie uchyla jego odpowiedzialności odszkodowawczej za popełniony czyn zabroniony.

Poza wskazanymi powyżej sankcjami, projekt przewiduje szeroki katalog innych (między innymi zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, zakaz promocji i reklamy, zakaz wykonywania określonej działalności).

Dalsze prace nad projektem ustawy

Projekt ustawy został skierowany do Sejmu i znajduje na etapie konsultacji, co oznacza, że w toku dalszych prac może zostać istotnie zmodyfikowany. Warto jednak zwrócić uwagę na kierunek zmiany przepisów. Propozycje prowadzą do zaostrzenia odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, a co za tym idzie również osób nimi zarządzających. W tym kontekście, coraz większego znaczenia nabiera sprawowanie przez zarząd efektywnej kontroli nad całością działalności przedsiębiorstwa, poprzez wdrożenie w nim polityki compliance i skuteczne wykorzystywanie jej narzędzi.  

Obok dotychczasowych potencjalnych ryzyk związanych z nieprzestrzeganiem przepisów prawa takich jak przestępstwa finansowe, naruszanie prawa antymonopolowego,  nieuczciwość pracowników i menadżerów, korupcja czy naruszanie danych osobowych, w ostatnim czasie pojawiają się nowe źródła naruszeń -obowiązkowe procedury przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy czy obowiązek raportowania schematów podatkowych, w tym transgranicznych (MDR). Wprowadzenie w przedsiębiorstwie procedur związanych z compliance wydaje się nieuniknione, jeżeli celem jest wypełnienie obowiązków wynikających z przepisów i ograniczenie ryzyka podlegania odpowiedzialności karnej . Jest to tym bardziej istotne że nieprzestrzeganie przepisów prawa może negatywnie wpłynąć na sytuację finansową podmiotu zbiorowego, jak również,  na jego wizerunek i reputację. 

O dalszych losach projektu będziemy informować na bieżąco. Jeżeli mają Państwo wątpliwości lub pytania związane z planowaną nowelizacją ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych nasi eksperci pozostają do dyspozycji.

Jeżeli są Państwo zainteresowani szczegółowymi informacjami w zakresie omawianych zmian, zespół ds. compliance Rödl & Partner pozostaje do dyspozycji w biurach w Gdańsku, Gliwicach, Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu.